Dziwny obyczaj przyjęła nasza krytyka: zajmuje się ona jedynie temi dziełami, które wyszły w książce a pomija milczeniem te, które ukazały się tylko w łamach lub odcinku jakiego pisma. Obyczaj ten miałby racyę bytu, gdyby książki stanowiły istotnie wybór umysłowych produkcyi, tymczasem wiemy z doświadczenia, iż tak nie jest, a przedruk książkowy zależy w wielu razach od zręczności, zabiegów lub stosunków autora. Często więc nie pisze się sprawozdań, lub pisze bardzo późno o poważnych utworach, a natomiast rozbiera takie, co zaledwie na wzmiankę zasługują.
Rzecz ta ma pewną etyczną doniosłość i zmienia punkt ciężkości krytyki. Nie jest ona już spełnieniem obowiązku czasopisma, które swych czytelników o ruchu umysłowym zawiadamiać powinno, ale staje się grzecznością dla autora, który nadsyła redakcyi swój utwór a w zamian ma prawo żądać sprawozdania.
Dzięki temu systematowi, utwór takiej doniosłości jak „Lalka“, utwór jednego z najpoważniejszych naszych publicystów i powieściopisarzy, pomimo iż druk jego ukończonym był blizko przed pół rokiem, pominięty został dotąd przez prasę zupełnem milczeniem, jakby chodziło o byle jaką ramotę pierwszego lepszego autora. Za to myślący ogół, zajmował się pilnie tą powieścią, mówiono o niej wszędzie, sprzeczano się o tendencye, o prawdę głównych postaci, czyniono rozmaite zarzuty, zapytywano co znaczy tytuł? Niektórzy stosowali go do bohaterki, panny Izabeli, jakkolwiek nie jest ona bynajmniej tem, co przywykliśmy mianować „lalką“. Lalka zaś prawdziwa stanowi tak małoznaczny epizod, iż trudno pojąć dla czego całość brałaby swą nazwę od niego. Istotnie na ten zarzut zgodzić się można. Tytuł dostatecznie umotywowanym nie jest, ale natomiast tytuł ten rzuca światło na sposób pisania autora, na prawdopodobną zmianę pierwotnego planu, z którego jednak wyłamał się główny bohater siłą swej indywidualności.
Nic łatwiejszego jak szablonowemi figurami kierować według planu z gó-
Strona:Waleria Marrené - Lalka, powieść współczesna.djvu/1
Ta strona została uwierzytelniona.
PRZEGLĄDY LITERACKIE.
I. Bolesław Prus: „Lalka“, powieść współczesna.
