Włoch!“ Wrzenie to zmusiło królów i książąt włoskich do nadania konstytucji swoim ludom. Część zaś podległa Austrji przygotowywała się do walki z najazdem.
W tym samym czasie odniesiono i w Szwajcarji zwycięstwo nad założonym przez jezuitów a popieranym przez obce rządy odrębnym Związkiem kantonów katolickich, rozbijającym jedność narodową.
Przykład sąsiadów podziałał na Francję, gdzie od samego początku lud niezadowolony był z rządów Ludwika Filipa Orleańskiego, obranego na tron po rewolucji 1830 roku. Policja jego, jak wiemy, już zdradzała plany polskich wygnańców rządom zaborczym; ku końcowi panowania ucisk ten wzmagał się ustawicznie, Ludwik Filip bowiem starał się przypodobać obcym monarchom, którzy zrazu niechętnie przyjęli go do swego grona, jako króla wyniesionego właśnie przez rewolucję.
Dwudziestego drugiego lutego 1848 r. rozpoczęła się na ulicach Paryża walka, a następnego dnia gwardja narodowa, złożona z zamożniejszych obywateli, przyłączyła się do ludu. 24 lutego zwycięstwo było powszechne; król z rodziną uciekł w przebraniu do Anglji; ogłoszono rzeczpospolitą, czyniąc zaś ustępstwo ludowi biednemu, który walczył o wolność na ulicach Paryża i zdobył ją krwią swoją, a który często, nie mając pracy, pozbawiony był zarobku, ogłoszono „prawo do pracy“ wszystkich obywateli, t. j. obowiązek rządu dostarczania każdemu zarobku.
Wieść o zwycięstwie ludu we Francji szybko obiegła Europę i rozbudziła zapał powszechny. Niemcy wówczas podzielone były na kilkadziesiąt państw i państewek, niekiedy bardzo drobnych, w których wszędzie były dwory, prowadzące życie nader kosztowne a obciążające ludy podatkami i uciskiem.
W Niemczech zaczął się lud tu i ówdzie zbroić i gotować do walki. W marcu wybuchły rozruchy w Ko-
