potęgi i żarliwości, mimo pomocy, jakiej doznał od Jana Chodkiewicza, starosty żmudzkiego, nie zdołał przeszkodzić schyzmie w łonie samychże Kalwinów.
Od 1557 bowiem aryanizm z Korony wcisnął się do Litwy, szerzył się po cichu, dławiony potężną ręką Radziwiłła Czarnego. Po jego śmierci połowa ministrów helweckich z Czechowiczem, ministrem zboru wileńskiego na czele, przeszła otwarcie do aryanizmu, a za ich przykładem podczaszy w. l., potem wda podlaski Mikołaj Piotrowicz Kiszka, pan niemal równy majątkiem Radziwiłłowi Rudemu, i znaczna cześć kalwińskich rodzin. Wszczęły się więc gorszące kłótnie o chrzest dzieci, o Trójcę świętą, o bóstwo Chrystusowe, których zażegnać nie były w stanie ani zjazdy synodalne i dysputy, ani listy, zaklinające do zgody i nowo sklejone „konfesye wiary“. Kiszka i inne do aryanizmu nawrócone pany, wyganiali teraz kalwińskich ministrów z kościołów i plebanii, jak przed 10. laty oni wypędzali katolicką księżą. Na Żmudzi kalwinizm i aryanizm, dzięki obojętności, a podobno i heretyckim usposobieniom biskupa Jerzego Piętkiewicza, wyrządziły takie spustoszenia, że na całą dyecezyą liczono tylko siedmiu księży[1].
Zrozumiemy teraz, jakie szerokie, jak chwastem herezyi i ignorancyi gęsto zarosłe pole pracy otwierało się przed Jezuitami. W Wilnie mieli do zwalczenia błędy Kalwinów, Aryanów, Lutrów, greckiej schyzmy i, co równie trudno przełamać, niesłychaną ignorancyę i obojętność większej części katolików. Szczęściem jeszcze, że dzięki gorliwości biskupa Protaszewicza i Dominikanów magistrat pozostał katolickim, przez co Wilno charakter i miano katolickiego miasta zachowało.
Gdy już wszystko do otwarcia kolegium przygotowane, akt fundacyjny spisany, na wypadek śmierci biskupa kolegium brunsberskie, jako wykonawca fundacyi naznaczone, zjechał z Rzymu do Polski w lecie 1570 prowincyał Magio z O. Warszewickim, którego jenerał Borgiasz rektorem wileńskiego kolegium zamianował. Obadwaj zatrzymali się w Poznaniu, przyj-
- ↑ Łukaszewicz: Dzieje kościołów wyznania helweckiego na Litwie I. t 2—32.
