Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/6

 1. „Zdobycie chleba“ — Lwów.
 2. „Wspomnienia rewolucjonisty“ (pamiętnik Kropotkina). — Lwów 1903.
 3. „Do młodzieży“ (odezwa-broszura). — Warszawa 1919:
 4. „Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju““. — (Wyd. pierwsze. — Warszawa 1919. — Wydanie drugie — Warszawa 1921).

 Kropotkin, jakem wspomniał, uważany jest zwykle — i słusznie — za najwybitniejszego teoretyka anarchizmu. — Ale co właściwie nazywamy anarchizmem?
 Odpowiedzieć krótko i wyczerpująco na to pytanie jest niepodobieństwem, ponieważ nie istnieje żadna jednolita organizacja anarchistyczna, niema ciągłej „szkoły“ anarchistów (jak np. istnieje szkoła marxistów) i pomiędzy poszczególnymi pisarzami anarchistycznymi spotykamy rozbieżności bardzo poważne.
 Anarchistą nazywa się i nazywany bywa zarówno Kropotkin, pełen serdecznego idealizmu i opierający się na filozofji materjalistycznej, jak chrześcijański Tołstoj; anarchistą nazywa się także indywidualista krańcowy, głoszący prawo jednostki do nieograniczonego przeciwstawienia się społeczeństwu, typu np. Maxa Stirnera; anarchistami wreszcie nazywają się manjacy rozpaczliwych aktów terorystycznych, albo nawet jednostki zwyrodniałe, załatwiające swe porachunki ze złym ustrojem społecznym na drodze zemsty osobistej.
 Spróbujmy zmniejszyć te rozbieżności przez zacieśnienie pola objętego mianem anarchizmu. — W tem znaczeniu, o które tu głównie chodzić może, anarchizmem nazwiemy jeden z kierunków wiodących ku zasadniczej przebudowie ustroju społecznego przez zniesienie własności prywatnej środków produkcji i wymiany.
 Po takiem zacieśnieniu odpadną wszyscy anarchiści indywidualiści, nie interesujący się ładem społecznym lub przeciwstawiający się mu w imię ponad wszelką miarę wyolbrzymionych praw jednostki; odpadną więc zarówno anarchiści filozoficzni w rodzaju Stirnera, jak wyznawcy anarchistycznego czynu jednostkowego; pozostanie nam jedynie anarchizm społeczny, za przedstawicieli którego uważać będziemy takich pisarzy jak: Bakunin, Kropotkin, Tołstoj, S. Faure, El. Reclus, Jan Grave i t. d.
 W takiem znaczeniu — pomimo nieco rażącego brzmienia