Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/51

większem zainteresowaniem; nad polami pełnemi susłów unoszą się szczególne koncerty, powstające z ostrych gwizdnięć samców i melancholijnych świstów samiczek. W walce z nimi człowiek usiłował uciec się do pomocy wszystkich zwierząt i ptaków drapieżnych i najnowszym wynalazkiem w tym kierunku jest szczepienie im cholery! Do widoków niezmiernie interesujących należą również wsie piesków ziemnych w Ameryce. Jak okiem sięgnąć, widzimy zwierzątka stojące na pagórkach i zajęte rozmową przy pomocy krótkich szczęknięć. Gdy tylko rozlegnie się sygnał ostrzegający przed zbliżaniem się człowieka, wszystkie nikną w norach. Po przejściu niebezpieczeństwa, zwierzątka ukazują się znowu i bawią się. Młodzież goni się nawzajem, zmaga się i oddaje się zabawom najrozmaitszym; starsze zaś, stojąc dookoła, pełnią rolę wartowników. Odwiedzają się one nawzajem i ścieżki wydeptane pomiędzy osiedlami świadczą o liczbie tych odwiedzin. Niejeden naturalista zawdzięcza swe najlepsze stronice opisom zrzeszeń amerykańskich piesków ziemnych, chomików i świstaków alpejskich. Ale teraz muszę tu zrobić tę samą uwagę odnośnie chomików, którą zrobiłem, gdym mówił o pszczołach. — Instynkty walki nie zaginęły w nich i jawią się natychmiast, gdy zwierzę jest w niewoli. Natomiast w zrzeszeniach wielkich i wobec wolnej przyrody instynkty antyspołeczne nie mają okazji do rozwoju, dzięki czemu jako wynik ogólny otrzymujemy pokój i harmonję.
 Nawet tak kłótliwe zwierzęta, jak szczury, które nieustannie walczą po naszych piwnicach, mają dość rozumu na to, aby zaniechać waśni w chwili plądrowania spiżarni; a podczas wędrówek nietylko pomagają sobie nawzajem, lecz nawet żywią swych inwalidów. Szczur bobrowy i kanadyjski szczur piżmowy są towarzyskie w stopniu najwyższym. Audubon mógł podziwiać ich gminy, którym należy tylko nie przeszkadzać, aby żyły szczęśliwie. Jak wszystkie zwierzęta towarzskie, są one żywe i wesołe; łatwo łączą się z innymi gatunkami i osiągnęły wysoki poziom rozwoju umysłowego. W swych osadach, położonych nad brzegami rzek i jezior, zawsze uwzględniają zmienny poziom wody; siedziby ich, zbudowane w postaci domów, mają ściany zrobione z gliny i sitowia i zaopatrzone są w oddzielne miejsca dla odpadków organicznych; są tam hale należycie wytynkowane i zabezpieczone od zimna, jakkolwiek dobrze przewietrzane. Co się ty-