Strona:Paweł Spandowski - Przemysł w Księstwie i Prusach Królewskich.pdf/7

przemysł i handel, ucierpiały jednak te gałęzie przemysłu, które do tego czasu dzięki wysokim kosztom transportu wozowego ostały się przed konkurencyą przemysłu pruskiego, mianowicie hamernie, wapiennie, huty szklane, olejnie, papiernie i t p. przedsiębiorstwa.
 Przemysł drobny, czyli rzemiosło, także słabo był rozwinięty. Statystyka z roku 1843 podaje nam, iż rzemiosło żywiło 10% ludności Księstwa, a 9½% ludności Prus Królewskich. Po doliczeniu przedsiębiorstw wychodzących poza ramy rzemiosła, jak browary, młyny i t. p., wynosiła cyfra ta dla Księstwa 14%, dla Prus Królewskich 12%. Po roku 1840 zdawało się, jakoby dla Księstwa nastała epoka rozwoju gospodarczego, ale już wypadki lat 1846—48 przerwały ten rozwój i sprowadziły ogólną depresyę, trwającą lat kilkanaście. Podczas tejże przemysł Księstwa wcale się nie rozwijał tak, że statystyka roku 1861 prawie żadnego wzrostu nie wykazała. Liczba ludności żyjącej z rzemiosła wzrosła tylko na 10½%, przemysł większy natomiast podupadł jeszcze bardziej. Prusy Królewskie tylko nieznaczny brały udział w ruchach politycznych, dlatego też stosunki gospodarcze tu nie ucierpiały. Mianowicie rozwinęło się rzemiosło, dając 1861. utrzymanie 11% ludności, t. j. większej części niż w Księstwie. Odtąd też stopień uprzemysłowienia aż do dziś był w Prusach Królewskich większy niż w Księstwie.
 Głównym powodem miernego tego rozwoju rzemiosła była słaba siła konsumcyjna ludności rolniczej. Oprócz tego jednak nie sprzyjały warunki prawne. W Księstwie zaprowadzono wolność procederową dopiero 1833, podczas gdy inne prowincye pruskie posiadały ją już od roku 1810. Ponadto wolnością tak późno uzyskaną nie cieszyło się Księstwo długo. Już r. 1845, z zaprowadzeniem pruskiej powszechnej ordynacyi procederowej uzależniono w wielu zawodach rzemieślniczych kształcenie uczni od przynależenia do cechu i od poprzedniego zdania egzaminu, a 1849