Strona:PL Marx Karl - Kapitał. Krytyka ekonomji politycznej, tom I, zeszyty 1-3.pdf/577

A więc wraz z pojmowaniem przez nią istoty wartości dodatkowej zmieniało się jej określenie robotnika produkcyjnego. Naprzykład fizjokraci twierdzą, że tylko praca rolnicza jest produkcyjną, gdyż ona tylko dostarcza wartości dodatkowej. Ale dla fizjokratów wartość dodatkowa istnieje wyłącznie w postaci renty gruntowej.
 Przedłużenie dnia roboczego poza granicę, w której obrębie robotnik wytworzyłby jedynie równoważnik wartości swej siły roboczej, i przywłaszczenie tej pracy dodatkowej przez kapituł jest to wytwarzanie wartości dodatkowej bezwzględnej. Proces ten może zachodzić i zachodzi na podstawie sposobów produkcji, które historja przekazuje kapitałowi bez jego spółudziału. Zachodzi więc wówczas metamorfoza tylko formalna, innemi słowy kapitalistyczny system wyzysku tem tylko się odróżnia od systemów wcześniejszych, jak niewolnictwo i t. d., że praca dodatkowa tu jest wydzierana robotnikowi drogą bezpośredniego przymusu, tam zaś odbywa się za pośrednictwem „dobrowolnej“ sprzedaży siły roboczej. Przesłanką wytwarzania wartości dodatkowej bezwzględnej jest więc jedynie podporządkowanie formalne pracy kapitałowi.
 Wytwarzanie wartości dodatkowej bezwzględnej stanowi ogólną podstawę systemu kapitalistycznego, a zarazem punkt wyjścia wytwarzania wartości dodatkowej względnej. Przy wytwarzaniu wartości dodatkowej względnej dzień roboczy jest zgóry podzielony na dwie części: pracę niezbędną i pracę dodatkową. W celu przedłużenia pracy dodatkowej, kapitalista skraca pracę niezbędną zapomocą metod, dzięki którym wytworzenie równoważnika płacy roboczej dokonywa się w krótszym przeciągu czasu. Wytwarzanie wartości dodatkowej bezwzględnej obraca się jedynie dokoła długości dnia roboczego; wytwarzanie wartości dodatkowej względnej rewolucjonizuje do głębi techniczne procesy pracy i układ warstw społecznych.
 A więc założeniem wytwarzania wartości dodatkowej względnej jest specyficznie kapitalistyczny tryb produkcji, który wraz ze swemi metodami, środkami i warunkami sam powstaje samorzutnie i kształtuje się dopiero na podstawie formalnego podporządkowania pracy kapitałowi. Miejsce formalnego podporządkowania pracy kapitałowi zajmuje podporządkowanie realne.