martwych kosztów (faux frais), jest wynikiem skupienia robotników, łączenia różnych procesów pracy i koncentracji środków produkcji[1].
Zbiorowy dzień roboczy wytwarza większą masę wartości użytkowych, niż równa mu suma oddzielnych indywidualnych ’ i dni roboczych, to też zmniejsza czas pracy, niezbędny do osiągnięcia danego określonego wyniku użytecznego. Bez względu na to, w jaki sposób w danym wypadku zbiorowy dzień roboczy podnosi siłę wytwórczą pracy — a więc czy wzmaga mechaniczną potęgę pracy, czy rozszerza jej pole działania, czy zwęża przestrzenny teren produkcji w stosunku do jej rozmiarów, czy w rozstrzygających momentach uruchomia dużą ilość pracy w krótkim przeciągu czasu, czy pobudza spółzawodnictwo jednostek i przez to ich energję życiową (animal spirit), czy na jednakich czynnościach wielu robotników wyciska stempel ciągłości i wielostronności, czy pozwala wykonać jednocześnie różne czynności, czy też zaoszczędza środków produkcji dzięki ich zbiorowemu użytkowaniu, czy wreszcie nadaje pracy indywidualnej charakter pracy społecznie przeciętnej — we wszystkich tych okolicznościach szczególna siła wytwórcza zbiorowego dnia roboczego jest społeczną siłą wytwórczą pracy, czyli siłą wytwórczą pracy społecznej. Wynika ona z samej kooperacji. W planowem spółdziałaniu z innymi robotnik zaciera granice swej własnej indywidualności, lecz pomnaża potęgę rodzaju ludzkiego[2].
Jeżeli robotnicy wogóle mogą spółdziałać bezpośrednio tylko
- ↑ „Wraz z postępem rolnictwa kapitał i praca, niegdyś rozproszone na przestrzeni 500 akrów, a może i większej, skupiają się obecnie dla lepszej uprawy 100 akrów“. A chociaż „przestrzeń skurczyła się w stosunku do nakładu kapitału i pracy, to jednak rozmiary produkcji wzrosły w porównaniu « dawniejszą produkcją pojedynczego, niezależnego wytwórcy“ (R. Jones: „An essay on the distribution of wealth. Part I. On rent. London 1831“, str. 191, 199).
- ↑ „Siła każdego człowieka jest bardzo mała, lecz połączenie tych małych sił stwarza siłę zbiorową, która jest (większą nawet od sumy sił pojedynczych, dopóki złączenie tych sił pozwala skrócić czas i rozszerzyć pole ich działania“ (G. R. Carli: przypis do P. Verri’ego: „Meditazioni sulla economia politica“ (druk. po raz pierwszy w r. 1773) w wyd. „Scrittori classici italiani di economia politica“ Custodi’ego, Parte Moderna, tom XV, str. 196).
Przypis do wydania francuskiego. „Praca zbiorowa osiąga wyniki, których nigdy nie osiągnęłaby praca indywidualna. W miarę jak ludzkość wzrasta liczebnie, wytwory pracy zbiorowej o wiele przekraczają su-