Po lewéj stronie grobu Pańskiego jest nasza łacińska główna kaplica, mająca trzy ołtarze. W środkowym, w którym jest Przenajświętszy Sakrament, Pan Jezus się objawił N. M. Pannie. W drugim ołtarzu cesarzowa Helena złożyła znaczną część drzewa Krzyża św. W trzecim jest znaczna część kolumny biczowania. W kaplicy łacińskiéj, w chórze, odprawiają się codziennie jutrznie, hory, nieszpory, kompleta. Z téj kaplicy są drzwi do klasztoru, w którym mieszkają zakonnicy po cztéry miesiące, dla nabożeństwa nieustającego we dnie i w nocy przy grobie Pańskim. Oprócz cerkwi greckiej i kościołka Franciszkanów, są w kościele Grobu Pańskiego na dole dwie kaplice większe św. Heleny. Jedna wyższa, druga niższa, łacińska i ormiańska, Ormian szyzmatyków. Na Kalwaryi, ktora w tymże kościele jest Grobu Pańskiego, są dwa ołtarze. W miejscu, gdzie przybijano Chrystusa Pana do krzyża, jest ołtarz łaciński, a gdzie był krzyż wbity, tam gdzie się zachowuje rozpadlina skały, i były krzyże dwóch łotrów, jest ołtarz grecki. Przy samym grobie Pańskim, o jego ścianę oparta jest kapliczka malutka koftów, w któréj jest stałych dwóch księży. Dziś w kościele Grobu Pańskiego nié ma już, jak dawniéj, Abisynów, Gieorgijanów, Nestoryanów, którzy jeszcze byli w r. 1790 i 1791. Dziś sa łacinnicy, Grecy i Ormijanie, i jakby już dogorywający koftowie, którzy tylko ciche mają msze św. we własnej kaplicy. W kościele Grobu Pańskiego nabożeństwo jest nieustające, we dnie i w nocy, odbywa się koleją: łacińskie, greckie i ormijańskie. Niejedność religijna, rozdział wyznań przy grobie Pańskim jest jawniejszy, głębszy, dotkliwszy, wyraźniejszy i boleśniejszy, i nigdzie na całéj kuli ziemskiej nie jest tak wielki i zupełny. Nie zawsze powstrzymują się od wybuchów nienawiści, kłótni, nawet bitwy, do któréj Grecy są pochopni i zawsze piérwsi pobudzają. Katolicy mają się odpornie i bardzo troskliwie wszelkiego zgorszenia unikają, gdy Grecy najmniejszego nie mają skrupułu, tylko straż zbrojna turecka ich trzyma na wodzy. Nabożeństwo zaczyna się na-
