w mniejszéj zaledwie 4 osób pomieścić mogącéj z niskiem sklepieniem był grób naszego Zbawiciela, okrywa go płyta marmurowa. Nad nią goreją niezliczone wielkie srébrne lampy. Na tym grobie odprawiają się codziennie Msze św. latini ritus. Pielgrzymi wszedłszy koleją jeden po drugim wchodzą i całują grób Pański. Wtedy wszelka obojętność tryska, każdy się rozrzewnia, i przenika najzupełniejszą, czcią i miłością Zbawiciela. Oderwać się od tego grobu niepodobna. W tym marmurze zimnym jest ogień niebieski, który serca i dusze strzałą niebieską przenika. W grobie Pańskim nieustanne łkania, głośny płacz daje się słyszéć, Boże, Boże, mój Zbawicielu nasz jedyny, Panie Jezu, Chryste! zmiłuj się nad nami!! zmiłuj się nad nami!!! Od grobu powiódł nas ksiądz wikary schodami w tymże kościele grobu Pańskiego na górę Kalwaryi, na to miejsce, w którém Zbawiciel nasz na krzyżu był wbity, i rzecze do nas: Hic est Calvariae locus!!! Słowa te były tak przenikające, tak uroczyste, i tak wyrzeczone, że wrażenie ich nigdy się w duszy nie starło. Potém weszliśmy zaraz do klasztoru św. Salwatora do OO. Franciszkanów (Bernardynów), dla ich powitania. Najuprzejmiej przyjął nas ksiądz kustosz, przełożony klasztoru jerozolimskiego, a razem i prowincyał przełożony wszystkich klasztorów w Palestynie, zwany kustoszem Ziemi św., który przedtem pontificaliter w biskupim stroju celebrował, do przybycia patryarchy jerozolimskiego, który dopiéro za Piusa IX ustanowionym został, i był nim wówczas Włoch ksiądz Valerga. Rozlokowaliśmy się zaraz w osobnym domu li dla pielgrzymów zbudowanym, należącym do zakonników, i zupełnie jak klasztor urządzonym, w którym są cele dla pomieszczenia osób przybyłych, a przytém refektarz dla zgromadzania się na obiady. W samym klasztorze tylko zakonnicy franciszkanie mieszkają i zgromadzają się, nikomu tam wchodzić nie wolno. Ci zakonnicy są stróżami grobu Pańskiego, wszystkich miejsc świętych, mają klasztory swoje w Jaffie, w Ramlech, w puszczy św. Jana, w Betleem, w Na-
