dowcą zakonów? ale któż jest ich obrońcą, czcicielem? O jak bolesny jest stan calego chrześcijaństwa wschodniego obrządku, oddzielonego, oderwanego od rzymsko-katolickiego Kościoła. Pomimo dochowanych niezmiennie starych form i obrządków, w klasach ukształconych ustała wszelka wiara; rozwinęła się, wnikła w obyczaj pogarda dla własnego duchowieństwa, szczególny niesmak. Największe błędy, ostateczne niedowiarstwo, nihilizm, porywa z taką łatwością umysły w szyzmie. Duchowieństwo pozbawione współczucia wyznawców, coraz nieszczęśliwiéj upada. Gdzie istniała najgorętsza modlitwa, najwyższa pokuta, synowie śś. pustelników rozbiegli się po miastach, trudniąc się handlem, rozlicznémi spekulacyami; a mnisi klasztorków Nilowych są w najohydniejszym stanie ducha i moralności. Jakby przy wieży Babel rozlicznością języków zupełnie się oddalili jedni od drugich, i przez tyle wieków nie zgodzili się, nie znależli jednego języka wspólnego dla wszystkich narodów, wyznających chrześcijańską religiją wschodniego obrządku; nie ustanowili jednéj zwierzchności duchownéj. Władza bowiem patryarchów jest imienną, i coraz zakres jéj się zmniejsza. Przyszli do odrętwienia i skrystalizowania w sobie życia religijnego. Zasady rzymsko-katolickiego Kościoła są niezmienne, na Opoce jest postawiony, nie odmienia nauki swojéj, ale działa i żyje. Stagnacya jest cechą i dowoden odszczepieństwa. Religija chrześcijańska wschodniego obrządku, w Grecyi, w Egipcie, nie ma celu polity cznego, nic jest narzędziem celów ziemskich doczesnych. Ta sama religija za obwodem Egiptu, Grecyi, Azyi mniejszéj, Syryi w cesarstwie Słowiańskiém jest formą doskonale ulaną, w któréj się wszystko przerabia na to, co zamierza, co postanowił, co chce mieć rząd tego państwa. Dla tego żadne wyznanie nie jest ocechowane taką odrazą i wstrętem, choćby było zupełnie antychrześcijańskie. Przyjąć wyznanie grecko-rosyjskie znaczy zostać renegatem nie tylko religijnym, ale narodowym, i być wyzutym z godności ludzkiéj, z wszelkiéj
