Aljubarotta, miasteczko w Estramadurze portugalskiej, z 2000 mieszkańców. Jan I, król portugalski odniósł tu r. 1385 w przymierzu z Anglikami zwycięztwo nad połączoną armiją kastylijsko-francuzką.
Alka (Alka Lin), rodzaj ptaków pletwonogich, mających dziób od głowy krótszy, nożowaty, ściśniony, prawie tak wysoki jak długi; koniec szczęki haczysty a żuchwy ścięte. Nogi krótkie, trzypalcowe, pletwowate, w tyle osadzone; ogon krótki klinowaty o 12 sterówkach. Po oddzieleniu kilku gatunków z dawnego Linneuszowskiego rodzaju, pozostało tylko dwa gatunki, żyjące na morzach północnych razem z nurzykami i innemi wodnemi ptakami; pływają i nurzają się doskonale, ryby są ich głównym pokarmem. Gatunek Alka północna (Alea arctica) jest lotny i dalekie podróże odbywa, lecąc po nad samą wodą, i często przybywa na brzegi Zachodniej Europy; drugi gatunek Alka bezlotna (Alea impennis), mający tylko szczątki lotek, nie oddalał się nigdy od koła biegunowego; wielkością wyrównywa gęsi, dziś już prawie do zaginionych należy, bo od lat kilkudziesięciu już go niewidziane. Wł. T.
Alkad, Alkald, wyraz sięgający jeszcze czasów maurytańskich, oznacza urzędnika, sędziego w Hiszpanii. Przymiotnik dodany określa jego stopień i tak np.: Alcalde de aldea, znaczy sędzię wojskowego; Alcalde de carte znaczy sędzię nadwornego i t. p.
Alkaliczny, wyraża że ciało ma przymioty alkaljom właściwe, albo że ma smak tak nazywany (ob. alkalija).
Alkalija, (Ługowce), wyraz alkali pochodzi z arabskiego al kali, którym oznaczano rośliny nadmorskie, służące do otrzymywania z ich popiołów węglanu sody, uważanego wówczas za jedno z węglanem potażu, wyrabianym z popiołów roślin lądowych. Dzisiaj nazwa alkalija w ścisłem znaczeniu służy na oznaczenie pewnej gruppy ciał mineralnych, odznaczających się szczególnemi przymiotami, a mianowicie tlenków: potasu, sodu, litynu i ammonu, zwanych pospolicie potażem, sodą, lityną i amoniją, które z pomiędzy wszystkich tlenków metalicznych są najsilniejszemi zasadami. Przymioty ich są następujące: 1) wielka rozpuszczalność w wodzie; 2) działanie na ciała roślinne i zwierzęce w sposób gryzący; 3) właściwy smak ostry, gryzący, zwany także ługowym albo alkalicznym; 4) właściwe działanie na kolory roślinne. Ich roztwory, zielenią syrop lijołków, tynkturę z listków georginii purpurowej i inne słabe kolory roślinne; kolor żółty kurkumy (ob. papiery odczynnikowe) zmieniają na brunatny; zczerwienionemu przez kwasy lakmusowi przywracają kolor błękitny i t. p. Nakoniec 5) alkalija odznaczają się wielką rozpuszczalnością w wodzie ich soli, a szczególniej węglanów, których kwas jako słaby nie niszczy w zupełności dopiero wymienionych własności alkalijów, tylko je nieco łagodzi, tak że one i w połączeniu z nim najwidoczniej się okazują. W obszerniejszem zaś znaczeniu liczą do tej gruppy i inne tlenki metaliczne, które dla odróżnienia od poprzednich nazwano alkalijami, albo ziemiami alkalicznemi (ob.); tudzież zasady organiczne naturalne i sztuczne, posiadające nieraz w wysokim stopniu przymioty alkalijów, które dla odróżnienia nazwano alkaloidami (ob.). T. C.
Alkalija organiczne, Alkaloidy. Są to połączenia organiczne zawierające azot, posiadające charakter zasad t. j. zdolność łączenia się z kwasami. Niektóre z nich, szczególniej sztuczne, okazują w wysokim nawet stopniu własności alkaliczne (ob.), i dla tego też nazwane zostały wszystkie w ogóle alkalijami organicznemi. Nazwa zaś alkaloidy, służy szczególniej alkalijom zawartym w roślinach, i dla tego zwanym także alkalijami róślinnemi. Obecność azotu jest cechą charakterystyczną, która je odróżnia od innych związków organicznych, po-
