Ais-Varika, sekta buddystów, wierząca w Istotę najwyższą (Is-Vara), stworzyciela nieba i ziemi, wręcz przeciwna sekcie Soab-Havikanów, którzy początek świata wyprowadzają z koniecznych praw natury (Soab-Hava). Ais-Varika znowu dzieli się na dwie sekty podrzędne, z których jedna uznaje wiecznego i nieśmiertelnego Bega, jako jedyną przyczynę i pierwiastek wszystkiego co istnieje, — druga zaś utrzymuje, że ten Bóg połączony jest sam przez się z pierwiastkiem materyi, choć zarówno odwiecznym. Tak samo jak inni buddyści, wierzą oni w dwa światy: czynu i spoczynku; wszakże ci z nich, dla których Bóstwo ogołocone jest z materyi, nie przypuszczają jego ani opatrzności ani władzy. Modlą się wprawdzie do niego, jako do dawcy dóbr na tym świecie czynu; ale cnotę i szczęście uważają jako od niego niezależne, bo cnotliwy według nich dojść może do szczęśliwości abstrakcyja duchową i zaparciem się wszystkich potrzeb zewnętrznych. Kto tak postępuje, ten w nieskończoność podnieść może swoje zalety i już tu na ziemi staje się godnym uwielbienia równego jak sam Budda, po śmierci zaś wstąpienia do niebios, gdzie przyjmie udział w potędze i szczęściu najwyższego ze wszystkich Adi-Buddy.
Aisze, (ob. Ayesza).
Aitiuki, naród, mieszkający w różnych miejscach gubernii Astrachańskiej.
Aiton (Wilhelm), urodził się w Hamilton w Szkocyi 1731 r. Umarł 1793 r. Botanik angielski, przez lat 30 był dyrektorem ogrodu botanicznego w Kew i wydał opisanie roślin tegoż ogrodn pod tytułem: Hortus Kewensis, w 3 tomach, (Londyn 1789), w którem pomieścił sześć tysięcy gatunków roślin. Od jego imienia nazwano rodzaj roślin z przylądka Dobrej-Nadziei Aitonia.
Aitonija (Aitonia), Linneusz Syn utworzył ten rodzaj na pamiątkę botanika angielskiego Aitona, dyrektora sławnego ogrodu botanicznego w Kew; rodzaj ten należy do rodziny Meliaceae, a cechy jego są: kielich jednolistny, o czterech głębokich wcięciach; korona cztero płatkowa, pręcików ośm; nitki ich zrastają się u dołu w rurkę pod guzikiem osadzoną; szyjka nitkowata, na niej znamię tępe. Znamy tylko jeden gatunek Aitonia capensis, który jest krzewem z przylądka Dobrej-Nadziei. S. P.
Aitzema (Lieuwe van), urodzony 1600 w Dokkum, zmarły 1669 roku w Hadze, odznaczył się zrazu jako łaciński poeta; następnie będąc kilkakrotnie ambasadorem hollenderskim i agentem hanzeatyckich miast w Londynie, Kopenhadze i t. d., opisał szczegółowo najważniejsze współczesne sobie wypadki od roku 1621—1668, to jest od czasu zawieszenia broni do Akwisgrańskiego pokoju. W dziele tém nader ważném dla historycznych badaczów, noszącém tytuł: „Saken ran staat en oorlogh, in ende omtrent de vereenigde Nederlanden“ (14 tomów Haga 1657—71), mieści się wiele ciekawych wiadomości o Polsce, mianowicie o stosunkach jej z Hollandyją. Każda ambasada hollenderska w Polsce, każdy jej traktat ze Szwecyja i propozycyje przymierza Hollandyi z Polską, są tam opisane sumiennie i dokładnie. Opierając się na listach i doniesieniach ambasadorów hollenderskich i brandeburgskich, Aitzema podaje nawet ciekawe szczegóły do wojny Polski ze Szwecyją r. 1655 i 1656. J. G.
Aix la Chapelle, (ob. Akwizgran).
Aix en Provence, cieplice prowanckie, dla tego tak nazwane, żeby je odróżnić od zdrojowiska sabaudzkiego, noszącego toż samo nazwisko. Aix jest miasto starożytne, założone od prokonsula rzymskiego Cn. Sextiusa z powodu cieplic tam znalezionych, które nazwano aquae Sextiae. Miasto Aix, mające 24,000 ludności, leży w pięknej i żyzną dolinie, na drodze z Awinjonu do Marsylii, pod niebem bardzo łagodném. Posiada ono dwa źródła, jedno noszące imię Sextiusa
