kromanteia, t. j. wyrocznie, gdzie badano przyszłość za pomocą zaklinań duchów zmarłych[1].
Mieszkaniem dusz po śmierci jest, jak wiadomo, Hades. Topografia Hadesu jest jednakże nadzwyczaj ciemna i skomplikowana. Wedle najpowszechniejszego przekonania leży on pod ziemią[2], co zresztą dla wszelkich religij naturalnych jest myślą bardzo bliską, gdyż tak samo jak ziemia przyjmuje ciała zmarłych w swe łono, tak staje się podług wyobrażenia ludów pierwotnych siedzibą ich dusz po śmierci[3]. Obok tego najdawniejszego zapatrywania powstaje jednakże już dość wcześnie druga wersya i zyskuje szerokie upowszechnienie. Wersya ta opierała się na jednéj z młodszych partyj Odyssei[4], gdzie Circe powiada, dając Odyssejowi wskazówki, odnoszące się do jego podróży do Hadesu, iż go tam Boreasz na krańce rzeki Oceanu zaniesie, a zatém wiatr północno-wschodni wedle Pliniusza starszego[5], Gelliusza[6] i tablicy wiatrów pio-klementyńskiéj[7]. Hades leżałby zatém podług téj wersyi w stronie, z któréj noc przychodzi, w stronie wszystkiego złego i dreszczem przejmującego, tj. na zachodzie. W tej samej stronie, „w oceanie o głębokich wirach“, mieści Hezyod swój nowy, za czasów Homera zupełnie jeszcze nieznany raj dla duchów uwielbionych, wyspy szczęśliwych, a późniejsi badacze szukają w tym samym kierunku owych krain, o których głucha wieść miała wedle ich mniemania dać wątek najdawniejszym poetom do mitu o straszném państwie duchów. Niektórzy nowsi badacze godzą te dwa zapatrywania w ten sposób, iż przypuszczają, jakoby podług słów poety tylko wejście do Hadesu leżało na zachodzie, podczas gdy Hades sam znajdywał się pod ziemią[8]. Nie wdając się w zbyt subtelne
- ↑ Ten zabobon nie był zupełnie nowym, gdyż już księga XI. Odyssei nic innego nie przedstawia, jak takie nekromanteion. Ale ta wiara dopiero w następnym peryodzie upowszechnia się i nabiera siły.
- ↑ Stąd poszły, na oznaczenie pojęcia umrzeć, wyrażenia: zejść pod ziemię, ziemia pochłania, oby mi się otwarła szeroka ziemia. Il. 6, 19, 411; 8, 150; 17, 416; Hes. o. et. d. 140.
- ↑ por. jako klasyczne miejsce Cic. Tusc. 1, 36.
- ↑ t. j. ks. X. v. 504 ss.
- ↑ h. n. 2, 119.
- ↑ N. A. 2, 22.
- ↑ Przytoczonéj w Goettlinga wydaniu Hezyoda.
- ↑ Voss, Krit. Blätt. II. 306 ss., 347 ss. Nitsch, erklärende Anm. zur Odyssee III, p. XXV. i p. 187.
