‘oporządzić’, wkońcu ‘ustroić’, i pierwotne znaczenie zapomniano. Do ubiorę nowy rzeczownik: ubiór, por. obiór (p. pobór). Por.: »upiękrać albo przybrać«, r. 1500. P. brać.
ubrdać sobie coś, ‘uroić’, tak stale w 17. wieku; są jednak i postaci odmienne; p. bredzić (pod brechać).
ucho, uszko; dawna liczba podwójna uszy (jak oczy); uchaty (o dzbanie), uszysty; zauszny, zausznik (ale nie poduszka, p. duchna pod duch). Prasłowo; tak samo u wszystkich Słowian (odmiana: ucho, uszese, zamiast ucha, niepierwotna); pień aus-; lit. ausis, łac. aus-cultare, ‘wysłuchiwać’ (stąd nasz askultant!), auris, ‘ucho’, niem. Ohr (goc. ausō), grec. ōata (uata), awest. ushi- (z odmienną wokalizacją: ŭ, nie au).
uczciwy, narzeczowe (od 15 w.) uczliwy; uczcić, uczciwość; p. cześć.
uczestnik, od 16. wieku, zamiast uczęstnik (jak szczeście zamiast szczęście); w psałterzu i i. uczęstwo (uczęstek w puławskim); p. część. Odwrotnie częstować zamiast czestować (uczta), p. cześć.
uczkur, oczkur, ‘pasek, tasiemka’, przestarzałe, z tur. uczkur (przez Ukrainę).
uczta, ucztować, p. cześć.
uczyć, p. *uk.
*uć, we złożeniach: z-uć, ob-uć, wyzuty; zuć składamy ponownie: zzuć, zzuty; wedle obuć mówią i przebuć, przebuwać; obuwać, obuw i obów (p. obuć). To *uć, *uję, jest na Litwie (nie u Słowian): auti (aunu, awiau), awēti, iszauti, ‘zuć’, apauti, ‘obuć’, apautas, ‘obuty’, autas, ‘onuca’, auklē, ‘onuca’, prus. auklo, ‘uzda’; łac. ex-uere, ‘zzuć’, i ind-uere, ‘obuć’, exutus, ‘zzuty’, subucula i inducula (litew. auklē), ‘suknia (dolna)’; awest. aothra-, ‘trzewik’. P. onuca, ul, uzda.
udały, ‘dzielny’, jak w ruskiem udałoj; p. dać; Walcerz Udały, t. j. Waltharius manu fortis niemieckiej epopei średniowiecznej, przeniesiony do nas przez igrców-szpilmanów w 13. wieku i najdowolniej do Tyńca (był z Akwitanji) przyczepiony; zamiast udały czytają u nas to imię: wdały. Por. udatny, ‘silny’, w biblji: »w ręce twej udatnej«, »udatna ji uczynił«, ‘posilił go’, udatność, ‘siła’; tak samo czes. udatný; od 16. wieku jednak nabywa udatny znaczenia ‘układny, zręczny’: »strój udatny«, »udatna noga« (‘piękna’), »wąsem czarnym udatny«; samo udawać, udać, nabiera znaczenia ‘wydawania’, ‘przybierania pozoru, naśladowania’ ;udawacz.
udawić, ‘udławić’, dziś nieużywane, p. dławić.
uderzyć, od udar, p. drzeć, skąd i udrzeć, i »na udry«, już od 16. wieku: »iść (chodzić) na udry z kim«, ‘zadzierać z nim, wojować’.
udo, niegdyś męskiego rodzaju, dlatego zdrobniałe udziec, ‘biodro’; prasłowiańskie; cerk. ud, ‘członek’, czes. úd, ‘członek’, úditi, ‘członkować, dzielić’, tak samo serb. uditi, więc u nas tylko do ‘biodra’ odniesione; w 15. wieku: »udy, coxe«, r. 1500: »ud, coxa«; co do odmiany rodzaju, por. biodro, brzuch, głozno. Jeszcze u Potockiego: »skoro wyściele udy«, ‘wypasie się’.
ufać, ufny, ufność; zaufać, zaufany; poufały, poufałość, poufny; p. pwa, pewny (ufać z upwać, rus. upowať) i zuchwały (pod zuch).
ufnal, ‘gwóźdź u podkowy’, z niem. Hufnagel (-nal zawsze z -nagel, a uf z huf, stałym trybem).
