spłacheć, rodzaju męskiego, dawniej i żeńskiego; nieraz i przez sz- piszą; spłachetek; p. płachta; znaczenie przeniesione, jak »szmat kraju (czy pola)«.
spód, spodek; spodni, spodnie; odespodź, dawny przysłówek; p. pod.
spodziać, spodziewać się, niespodzianka, nadspodziewanie, p. dziać.
spojrzeć, p. źrzeć.
spółka, p. pół.
sponki, ‘manele, obrączki’, w biblji, p. piąć; czes. sponka, ‘spinka’.
spór, p. przeć.
spory, sporo, sporzyć się, przysparzać; sporysz, nazwa wielu roślin, ‘polygonum’ i i., sporo (‘rychło’) rosnących; sporzyść, sporzyzna, ‘korzyść’. Prasłowo; u wszystkich Słowian, o ‘wydatnym’ (sporyni, ‘urodzaj’, cerk. i rus.), albo i o ‘oszczędnym’; urobione przyrostkiem -r od tego spo-, co i w spiech (p.), dospiały; ind. sphira-, ‘obfity’, niem. sparen, sparsam.
sposób, sposobny, przysposobić, od posobić, a to do sobić, p. siebie.
spowiedź, spowiadać (się), spowiednik, spowiedniczy, cerk. rus. ispowied’; od powiedzieć, p. wiedzieć.
sprawa, p. prawy; sprawiedliwy i sprawiedlny (sprawiedlność w psałterzu, obok sprawiedność), od 14. wieku znane (w biblji itd.); polskie postaci były krótsze: sprawny, ‘sprawiedliwy’, w psałterzu; sprawny, sprawnie, jeszcze w 16. wieku tyle co ‘sprawiedliwie, szczerze, istotnie’; postaci z -dl- chyba czeskie; od nas zaś sprawiedliwo(ść) i na Ruś przeszło.
sprośny, sprośność; dawniej i z-s-: sprosny, sprosność; od prosty (p.); czeskie ma spr-, gdzie my się bez s- obchodzimy: sprosták i sprostják, ‘prostak’; czes. sprostný znaczy tylko ‘prosty, szczery’, nasze znaczenie ‘nierządu, nieczystości, plugawstwa’ (już w biblji) jest mu zupełnie obce; »sprostny albo wzgardzony«, r. 1500.
sprychny, ‘zwinny, prędki’, sprych, ‘skok’, w 17. wieku; z niemieckiego.
sprys, sprych(a), ‘drąg’; w kołach ‘promień’; niem. Spriess, ‘drąg’, np. flisaka, i Speiche w kole; »kość sprychowa« u łokcia; sprys, jako ‘drąg’, r. 1500; czes. szprysl z niem. Spriessel; u nas i z szp-: szprycha.
spryt, sprytny, spryciarz; nowa pożyczka, z franc. esprit, co z łac. spiritus (por. spirytus).
sprzać, sprzam; w 16. wieku, zamiast sprzyjam; sprzać ‘winszować’, u Mączyńskiego (1564 r.) i i.; p. przyjaciel.
sprzączka, sprzążka, dawniej przęcka, p. prząg (pod pręga) i por. prząść; sprzężaj (p. tamże), urobione (jak ścieżaj) przyrostkiem -ěj.
sprzęt, p. przątać (pod pręt); w tem znaczeniu używa Koszucki (1557 r.) i sprzętr.
*spyci, ‘darmo’, u nas tylko w imionach: Spytek, skrócone z Spycigniew, Spycimir (Spoitimar w 9. wieku na Południu); cerk. spyti ispyti, spytny, ‘daremny’. Por. putać(?), rus. pyszczij, ‘próżny’.
srać; odmiana dawna, jak u Czechów i Rusi dziś jeszcze: siorę, sierzesz, sierze, w Ezopie (jak brać, biorę); sierząc (jak bierząc); sracz, ‘wychodek’, w 15. i 16. wieku; sraczka; sraka; sralki, nazwa śliwek; Srala, ‘djabełek w wichrze’; zasraniec, itd. Prasłowo (na Rusi z wokalizacją o: sor, ‘śmieci’); brak go w litewskiem, łotew. sarni, ‘brud’; awest. sairja-, pers. sargin, ‘gnój’;
