‘czwarta część talara’, rychło co do wartości zniżona (szczególniej nisko stały orty śląskie, spadające aż do trzech groszy); z niem. Orten, Ürten, od Ort, ‘szpic’, ‘ćwiartka’, bo monetę (talar) krzyżykiem na cztery części dzielono; niem. Ort, dziś ‘miejsce’, dawniej ‘szpic (koniec i początek)’, prasłowo. Około r. 1620 mawiano »ortami płacić«, zamiast ‘womitować’.
ortel, ortyl, u nas i u Czechów dla ‘wyroku sądów miejskich’ w 15. i 16. wieku, z niem. ortel, Urteil, t.j. ‘udział’ (erteilen, ‘co sąd udziela, wydaje’); »ortyle majdburskie«, ‘zbiór »prejudykatów«, orzeczeń sądów miejskich’, bynajmniej nie z Magdeburga wyszłych, lecz z Wrocławia, Krakowa itd., około połowy 15. w. z niemieckiego wyłożone; -tel w ortel to samo niem. Teil, ‘dział’, co i w wiertel (Viertel, ‘czwarta część’, Drittel, ‘trzecia’).
oryl, ‘flisak’; jak całe rzemiosło cudzemi słowami stoi (tratwa, flis, itd.), tak i ta nazwa będzie pożyczką; czes. wor, ‘tratwa’, worzina, ‘drewka u tratwy’, worník i worárz, ‘flisak’; -yl osobliwe (por. motyl, badyl), niema go u Czechów.
orz, horz, w 15. w. pisane horsz, orzs, orss, ‘koń szybki w biegu’, także i ‘dromedar’, wedle średniowiecznego zwyczaju nadawania nazw znanych zwierzętom nieznanym (por. łoś, ząbrz); cerk. (wyjątkowo rzadkie) or’, ‘koń’, orewit, o ‘popędliwości ogiera do klaczy’; czeskie orz. Zatraciło się w 16. w. rychło a zupełnie, jak i hinszt z niem. Hengst, ‘ogier’ (czes. hynszt jednak właśnie ‘wałacha’ znaczy, por. drygant); r. 1500 jest u nas nawet inszta, ‘kobyła’. Zastąpiliśmy dziś te słowa przez ogier, z tur. ajger (serb. ajgir); rodzima nazwa była żrzebiec (p.). Łac. ‘gradarius’ tłumaczono i przez drabarz (jeszcze w słowniczkach z pierwszej połowy 16. w.), z niem. Traber, czes. drabárz, co i dla ‘dromedara’ używano; domowa nazwa była inochodnik (p.). To orz jest prasłowo, ocalałe do dziś tylko w huculskiem wir, wora, ‘stadnik’, woryk, ‘żrebiec’; pień był *orju-, jak przymiotnik orewit dowodzi, od tegoż or-, co się powtarza w orzeł, orzy! (p.), por. ind. arwan-, ‘zawodnik’, awest. aurwa-, ‘szybki’, starosas. aru, ‘odważny’. Pień nierzadki w nazwach miejscowych, rzek i gór: Orawa (tyle co ‘Bystrzyca’ ?), Orynin(?), Orzew, a z przydechem: Worów; Horyń może tu również należy, ale nazwy rzeczne bywają wątpliwego pochodzenia. Jest może i w lit., wprawdzie nie w arklys, ‘koń’ (czego od arkłas, ‘socha’, nie odłączymy), ale raczej w prus. arwaikis, ‘żrebiec’ (złożone z waikas, ‘młode’,?), i w lit. nazwach ‘stadnika’, arżiłas i erżiłas (por. przymiotniki: arżus, ‘namiętny’; arszus, ‘skory’; arwas, ‘wolny’).
orzech, orzeszek; u wszystkich Słowian z o-, na Litwie bez niego: prus. reisis (bukareises, ‘bukiew’), lit. rieszas niegdyś, zwykle zdrobniałe rieszutas, łotew. rieksts, ‘orzech laskowy’.
orzeł, orli, orlik, orlica, orlątko; narzeczowe orzół, równie mylne jak kocioł lub osioł; języki słowiańskie i litewskie (arelis i erelis, prus. arelis, ale jest i eras, aras, na Litwie) znają to dalsze urobienie, podobne jak w kozieł; niemiecki zachował pierwotne Aar; grec. ornis, ‘ptak’ (por. ornitolog); pień or- oznacza ‘rozpęd’: grec. ornymi, ōrto, ‘po-
