od »osobowych«: Wilkowo od wilka albo od Wilka(?). Tylko te nazwy rzeczowe są ciekawsze, bo łączą się z jakąś cechą, gdy u osobowych przypadek jedyny rozstrzyga, nazwa nie zawiera żadnej cechy własnej. W rzeczowych ocalał niejeden pień zapomniany w mowie potocznej np. Chełm, ‘pagórek’. Rodzaj nijaki nazw miejscowych ustępuje od 16. w. męskiemu: Gdańsk z Gdańsko, nawet Śląsk ze Śląsko (pole). Z nazw topograficznych nazwy rzek, jako należące do najstarszych, najtrudniej objaśnić; poszły nieraz z jakiegoś obcego języka, z języka pierwszych tubylców; u niektórych widoczne to na pierwszy rzut oka: Dniestru np. i Dniepru nikt z słowiańszczyzny tłumaczyć nie będzie, ale inne np. Wisła? Rzeki małe, przezwane najpóźniej, nie przedstawiają trudności, jako przezywanie od barwy wody, biegu itp.; częsty u nich przyrostek -awa (nie obcy i miejscowościom, Kłodawa i t p.), albo -ica (np. Bystrzyca). Zmiany brzmienia wobec względnej nieruchomości językowej bywają minimalne, ale nieraz przestawka lub skrót wpływają znaczniej na postać; że Iłża i łza jedno, nie zaraz się domyślić. Od nazw urabiają się przymiotniki, nieraz osobliwiej, — a więc opuszcza się -sk (gdański, śląski); iłżecki(!); kielecki zamiast dawnego klecki; polski jest przymiotnikiem zarówno do Polski (ziemi) jak do Polan (‘Polaków’), urobionym wprost od pól, pierwotnej nazwy ziemi. Nazwy gór nie odgrywają w płaszczyźnie polskiej (i słowiańskiej) znaczniejszej roli; w Tatrach przeważają obce, np. niemiecki Giewont z 17. wieku) i i. I nazwy rzek bywają nieciekawe: najczęściej znaczą ‘strumień’, ‘rzeka’, ‘woda’, ‘wielki’, dlatego powtarzają się te same pnie, różne rzeki tę samą nazwę noszą: Węgier przezwał np. Don tak samo Itil, tj. ‘wielki’, jak i Wołga się nazywała; Strymon tracki, Stryj, Rumo, dawna nazwa Tybru, jedno i to samo; Wis- z Wisły powtarza się w nazwie Wesery, Visurgis, itd. I nazwy ludów zawodzą nieraz ciekawość, pochodząc od ziemi albo siedzib nad rzeką: Polanie, Pomorzanie, Wiślanie, i t. d.; inne są kpinami: Niemcy, Słowienie, Dulęby; inne są zbiorowe, szczególniej obce: Ruś, Saś, Czudź (jednostki na -in: Rusin, Sasin, Czudzin); wiele obcych: Bułgarzy, Ruś, Kunowie (Kumani, węgierskie, stąd nasze Kunowy i Kunowscy), Ormianie itd.; inne nie podlegają ścisłemu rozbiorowi, np. Czecha można w najrozmaitszy sposób wykładać, itd.
nerka, z nyrka, z niem. prasłowa Niere (grec. nefros); rodzima jej nazwa: pokrętki (Stanko 1472).
nęcić, przynęta, nęcisko; ponętny; wnęcić się; postać oboczna z u: nucić, ponuta, nadzwyczaj rzadka; czes. nutiti (może z niego Wujkowe nuci, ‘przymusza’?) wyłącznie o ‘przymusie’; dla ‘przynęty’ u innych Słowian nada (wnada, prinada; serb. ponuda). Por. nędza.
nędza, nędzić, nędzny, nędzarz, nędznik, nędznica, nędzować; liczne złożenia: wynędzniały itd.; postać oboczna z u: nuda, nudzić, nudny, nudziarz, nudności; pytanie, czy powyższe nęta- (p. nęcić) nie jest odmianką od tej nędy-nudy, bo i w lit. jest pa-nudau, ‘stęskniłem’, obok prus. nautis, ‘bieda’, goc. ‘nauths’, niem. Not, gockie naudithaurfts, niem. Notdurft, ‘potrzeba’. Postać z u
