dziw, tylko męskie w 14 i 15 w., »wiele dziwów«, biblja, później i dziwo; dziwny, dziwić i dziwować się, »wielikie dziwowanie«, biblja, dziwowidze już w 14. wieku, ‘widze’, dziwowisko, z(a)dziwić, wydziwiać, podziw; dziwoląg i dziwotwór; dziwak r. 1500, dziwaczyć, dziwactwo. Niema nic wspólnego z dziwy, ‘dziki’. Prasłowo; cerk. diw i diwo, dĭwĭn, diwiti sę; wszędzie tak samo; pierwotne znaczenie: ‘patrzyć’, małorus. (po)dywyś, ‘(po-)patrz’, czes. diwadlo, ‘teatr (dziwowisko)’. Wywodzą od pnia diw-, ‘jaśnieć’, od którego aryjska bogów jasnych nazwa, lit. diewas, ‘bóg’, deiwe (słow. diw? ‘straszydło’), ind. dēwa-, łac. deus i divus, ‘boski’; inni raczej od ind. su-dīti-, ‘z dobrym blaskiem’, grec. dēlos, ‘jawny’ (z *deiēlos, homer. deato, ‘zjawił się’); lit. urobione z -r, dyrēti i dyroti, ‘patrzyć’, bułg. dirja, ‘ślad’ (u nas niema), niem. Zier, ‘ozdoba’.
dziwerować, od dziwiru, dziweru, ‘wzoru, deseniu na stali’, z turec. persk. dżewher.
Dziwisz, imię Dionizy, jak Jarosz, Hieronim, pozorne spolszczenie; Dziwisz i czeski.
dziwy, dziwoki, dziwoczek, ‘dziki’, p. dzik.
dzwon, dzwonić, »dzwonka ruszać«, ‘ogłaszać’, dzwonki (w kartach, dziś ‘karo’), dzwonnik; w biblji i w 16. w. jeszcze bez przysuniętego d-: zwonki, zwoneczki, ‘cymbałki’; roślina, od której boginki uciekają (‘hypericum’): zwoniec i zwonki. Od pnia *zwĭn-, ‘dźwięczeć’ (lit. żwingti i żwengti, ‘rżeć’, żwangeti, ‘dźwięczeć’), w staropolsk. i czes. przestawione: wznieć ‘brzęczeć’, wzniali i zawzniali w psałterzu (‘sonare’); Żmigrody (jest ich kilka, prastare) są Zwenihorody ruskie (zwnigród, niezrozumiałe, przekręcono na żmigród); Zwĭnĭmĭr, król kroacki, r. 1070.
dzwono u koła; dzwono u ryby, ‘zwój’, ‘koło’, ‘pierścień’; d- przysunięte; w innych językach słowiańskich zwieno i zwono.
dźwięk, dźwięczny, dźwięczeć, od tego samego pnia zwĭn-, co w dzwon, z przyrostkiem -k, zupełnie tak, jak brzęk od brzmieć (p.); d- przysunięte; pierwotnie źwięk, w psałterzach; z o, rusk. czes. zwuk, 'dźwięk'.
dźwigać, dźwignąć, dźwignia, prasłowo; u nas stosunkowo mało rozrosłe, tem bardziej w cerk. i na Rusi, cerk. dwignąti, dwidzati, dwiżiti, podwig, 'walka', rus. dwiżenije, ‘ruch’, wozdwiżenije, ‘podniesienie Krzyża św.’; u Serbów jeszcze bezokolicznik pierwotny dići z *dwig-ti, czes. zdwihnouti i zdwihati. Brak dalszych pewnych odpowiedników. I u nas parokrotnie bez w: udzignąć, biblja.
dżuma, ‘zaraza’, serb. rus. tur. czuma, z hebrajskiego w 15. wieku przejęte.
e (ie), jest dwojakie: stałe ie, przegłosowywane przed twardemi spółgłoskami w ia lub io, wedle tego, czy odpowiada pierwotnemu ě, czy e (leśny : las, pierwotnie lěs; niesiesz : niosę, pierwotnie nesą); nie ginie nigdy. Drugie jest ruchomem miękkie i twarde, nie ulega żadnemu
