Strona:PL Adam Próchnik - Ku Polsce socjalistycznej dzieje polskiej myśli socjalistycznej.pdf/21

 Brzozowski również nie godzi się z teorjami Róży Luksemburg. Socjalizm nie jest zaprzeczeniem narodowości, jest on wiarą, że tylko proletariat jest twórczą siłą narodu. Socjalizm Brzozowskiego odznacza się również pewnym odcieniem mesjanizmu. Naród stwarza i zachowuje w historji wartość przez to, że wypracowuje treść dla życia ludzkości niezbędną. Brzozowski marzy więc o Polsce, jako o wzorze nowego życia.
 Dalsza ewolucja poglądów zaprowadzi go daleko. Zaznaczą się wpływy Sorela, Bergsona i wkońcu kardynała Newmana. Ale największa część twórczości Brzozowskiego przypada na okres jego socjalizmu. Jednak nie był on nigdy czynnym w ruchu socjalistycznym.
 Nie można tego powiedzieć o Edwardzie Abramowskim. Wszedł on do ruchu tego i odegrał w nim wybitną rolę. Później jednak poszedł swoją odrębną drogą.
 Abramowskiego uderza rzucająca się w oczy sprzeczność między socjalizmem jako nauką, a socjalizmem jako tworzeniem, między koniecznością a wolnością. Jako nauka stoi socjalizm na stanowisku, że wszystko jest zdeterminowane (zgóry określone), jest ogniwem w łańcuchu przyczyn i skutków. W myśl materjalistycznego pojmowania dziejów socjalizm jest wynikiem procesu rozwojowego. Jako idea, jako dążenie socjalizmu zaś jest świadomą walką, jest twórczą pracą. Otóż tam gdzie wszystko jest zgóry postanowione nie może być dążenia, ani świadomej walki. Tam gdzie jest konieczność, idea traci swój sens, tam gdzie jest „musi być“ niema miejsca na „powinno być“. Tę sprzeczność wyjaśnia Abramowski w ten sposób, że odróżnia zjawiska od człowieka, które je spostrzega. Zjawiska podlegają prawu konieczności, prawu przyczynowości. Ale w człowieku, który myślą swą zjawiska te odbiera, istnieje dowolność, którą kierować mogą idee i momenty etyczne.
 Rozwój społeczny składa się z szeregu przeobrażeń społecznych. Takie przeobrażenie społeczne dokonywa się w trzech etapach. Pierwsza faza to przeobrażenie ekonomiczne, polegające na zmianach techniki (uzdolnień wytwórczych społeczeństwa) i kultury (potrzeb życiowych). Przeobrażenie ekonomiczne powoduje przeobrażenie się sumienia i to jest druga faza, zdaniem Abramowskiego najważniejsza. Trzecia faza to przeobrażenie prawodawczo-polityczne. W tem więc ujęciu materjalizm dziejowy otrzymuje zabarwienie psychologiczno-etyczne.
 W światopoglądzie Abramowskiego czynniki etyczne odgrywają coraz to większą rolę. Przeciwstawia się etyce burżuazyjnej, której podstawą są egoizm i współzawodnictwo. „Podstawą etyki socjalizmu jest solidarność, oparta ma braterstwie. Polityka socjalistyczna polega na rozwijaniu solidarności i pomocy wzajemnej, na tworzeniu instytucyj, które byłyby realizacją tych haseł. Dlatego Abramowski propaguje związki przyjaźni, a potem spółdzielczość. Pragnie om wytępić w masach robotniczych pojęcia będące wytworem ustroju kapitalistycznego i formułuje to w postaci walki z potrójnem złem: własnością, pracą i państwem. Trzeba wykorzeniać poczucie własności, nie tolerować np. brania procentów, korzystania w jakiejkolwiek formie z cudzej pracy, procesowania się o długi lub spadki itp. Trzeba wykorzenić panujący pogląd na