podobna nie zdumiewać się dziełem rąk jego, potęgą i sprawnością jego organizacyi, skutecznością, z jaką pracował nad zwiększeniem wydajności materyalnej kraju, umiejętnością wyzyskiwania wszystkich wypadków i pozorów na swoją korzyść. Niewątpliwie, ogromny rozwój tej nowej potęgi, która powstała w ciągu jednego wieku nad wschodniem wybrzeżem Bałtyku, byłby niemożliwy bez nieustannego napływu żywiołów śmiałych, przedsiebierczych, a wykształconych z wszystkich stron cesarstwa niemieckiego, bez
poparcia cesarza i papieża; ale to nie wystarcza jeszcze na wytłómaczenie nadzwyczajnej roli, którą w bezpośredniem sąsiedztwie potężnego wrogiego państwa odgrywali Krzyżacy. Dzieje ich zakonu są dowodem, co może zapał świadomy celu, wytrwałość, karność i dobra organizacya.
Dopiero wtedy, gdy pod wpływem powodzenia i dobrobytu rozluźniły się w zakonie węzły karności, wykrzywiła się organi-
