Strona:Lud polski. Podręcznik etnografji Polski.djvu/081

łeczniki lub mieszaniki. Na łące szałasowej, zwykle przy jej dolnym brzegu, rzadko tylko na samym grzbiecie górskim, ustawiona jest chata pasterska, szałas, nieraz bardzo pierwotny; składa się ona tylko z dachu zawieszonego na „wyrchlinie“ , t. j. drągu poziomym, włożonym w widły dwu pionowych pniaków, a spoczywającego bezpośrednio na ziemi, a nie na ścianach (ryc. 14). Wewnątrz szałasu, nad ogniem, zwanym watrą, wisi miedziany kocieł, przymocowany do odpowiednio rozgałęzionego pnia (klucz), który się wbija w ziemię lub wpycha w szpary między belkami ścian.
 Do zabierania mleka z udoju służą gelety, drewniane wiaderka, których zwykle jest po kilka w każdym szałasie; do nich cedzi się mleko przez cedzidło lub budzarkę. Ser urabia się w putyrze, przyczem do ugotowanego już mleka dolewają „klag“ z drobnego drewnianego naczynia (hurczag).
 Po wyjęciu sera pozostałą żętycę czerpią dużą drewnianą łyżką, warzechą, której pojemność wynosi około 1½ l. Żętycę, zwaną także żyburą, mulką lub hurdą, wlewają pasterze do zgrabnych i artystycznie ozdobionych czerpaków. Resztę mulki przechowuje się w naczyniach większych (warząchiew).
 Ser, wyjęty ostrożnie ręką z żętycy, wyciska się z mleka i wkłada do białej chustki zwanej budzarką, w której zawieszają ser na gwoździu we wnętrzu koliby. Wskutek tego ser otrzymuje kształt grudki.
 Masło wyrabia się w specjalnych maślannikach, poczem przechowuje się je w drewnianych naczyniach, t. zw. mierzakach na masło. Pasterz posiadał dawniej drewnianą charakterystyczną flaszkę pasterską. Bydło szałasowe trzyma się przez noc w ogrodzeniu płotowem, nie nakrytem dachem, a zwanem koszarem. Płot jest lekki, łatwo przesuwalny, aby koszar na znacznej przestrzeni połoninowej mógł spełnić swoje zadania nawozowe.
 Pasterze szałasowi nazywają się w ogólności owczarzami, lecz rozróżnia się między nimi w szałasach o mieszanem bydle koziarza, jagniarza, krowiarza i baczulę (dziewkę od krów) wedle gatunku zwierząt, zaś wedle zajęcia naganiacza oraz strzyżkarza, pomagającego też przy dojeniu. Przy pochodzie trzody prowadzi ją owczarz przedni, a zamyka owczarz zadni. Wogóle są bardzo liczne objawy pewnej odrębności ludności