Strona:Józef Ignacy Grabowski - Uwagi nad powodami upadku majątków obywateli w Wielkiem Księstwie Poznańskiem.pdf/29

kredyt był w kraju. Z innych prowincyi Pruss wpływały do nas pożyczki; pokup dóbr wielki, ceny jakie nie były nigdy; lecz po wypadkach ostatnich wszystko musiało upaść, tak kredyt jako i zaufanie osobiste, bo stali się obywatele w niemożności dotrzymania podjętych obowiązków przez ogólnie zniszczenie kraju. Że jednak procenta od zaciągnionych listów zastawnych są do tych czas, (z nader małemi stosunkowo resztami) opłacone, czyni to największy zaszczyt naszym obywatelom; dowodzi, że usiłują, o ile się tylko da, utrzymać kredyt prowincyi i własny majątek, zważając nader słusznie, że Towarzystwo kredytowe, przy rosnącéj znacznie progressywie amortyzacyi pierwotnego długu, stanie się dla nich lub sukcessorów zasobą przyszłego bytu.
 Po rozbiorze powyższych uwag, zawsze zostaje jeszcze kwestya główna: zkąd pochodzi upadek majątków obywateli dziedziców dóbr, niezupełnie rozstrzygnioną. Ja uważam, że tylko z szanownych autorów jeden trafił na przyczynę główną, to jest: skutki regulacyi włościan; inne podane przyczyny są accessoryjne i podrzędne. Ja pozwolę sobie drugi główny podać powód, to jest: polityczne wypadki w naszym kraju i sąsiedzkim.
 Te dwie są tylko przyczyny, i na tych dwóch klęskach ogranicza się upadek ogółu właścicieli dóbr. Usprawiedliwię następnie te premissa.
 Wyłuszczyłem już poprzednio, że połowa listów zastawnych zaciągnionych od roku 1822. do 1830. użytą została na zapłacenie długów ciążących na dobrach częścią z lat 1794. do 1807. częścią na wykup zastawników dzierzawców, którzy dobra wielu obywateli dzierzyli, i pretensye z lat wojennych mieli do żądania. Druga połowa służyła na opędzenie nakładów potrzebnych ku uregulowaniu stosunków gospodarskich, budowli, inwentarzy i kosztów, oraz na zastąpienie ubytku intrat kilkoletnich, wynikłych z chaosu, do którego gospodarstwo wiejskie doprowadzone zostało przez skutki prawa z dnia 8. Kwietnia 1823.