miejsc na ladzie i na morzu? jak mówić będzie do ludu za, lub przeciw wniesionemu prawu, jak w senacie o wszystkich częściach rządu Rzeczypospolitej, bez gruntownego zgłębienia i poznania spraw cywilnych i politycznych? jak będzie mógł mowa zapalić lub ugasić namiętności (w czem tylko jednem jest panowanie mowcy), bez najściślejszego zbadania tego wszystkiego, czego filozofowie o przyrodzeniu i obyczajach rodu ludzkiego nauczają?
Nie wiem, czy was o tem przekonam; nie waham się jednak powiedzieć co myślę. Fizyka, matematyka i inne umiejętności, któreście dopiero wyliczyli i od drugich odłączyli, do tych wprawdzie należą, których są powołaniem; ale kto zechce mową te umiejętności objaśnić, będzie musiał zażądać pomocy od talentu mowcy. Jeżeli na przykład budowniczy Filo[1], który zbudował arsenał Ateńczykom, bardzo wymownie, jak wiadomo, zdał o tem dziele sprawę ludowi, nie trzeba myśleć, że więcej sztuką budowniczego niżeli mowcy był wymownym; a gdyby przyszło obecnemu tu M. Antoniuszowi mówić za Hermodorem o budowie warsztatów okrętowych, toby on także, powziąwszy o tem od niego wiadomość, powiedział o cudzej sztuce ozdobną i okwitą mowę. Asklepiades[2], który był moim lekarzem i przyjacielem, przewyższył wymową wszystkich lekarzów; ale to właśnie że ozdobnie mówił, winien był nie swej sztuce lekarskiej, ale wymowie.
Podobniejsze do prawdy, chociaż nie jest prawdą, co Sokrates zwykł był mawiać, że każdy jest dosyć wymownym w znanej sobie rzeczy. Większą jest to prawdą, że jak nikt nie może być wymownym w tem, co mu nie jest znane, tak, choćby miał o czem najlepszą znajomość, a nie wiedział jak ułożyć i wygładzić mowę, wymownie o tem mówić nie może.
XV. Jeżeli tedy chcemy określić i objąć wszystkie mowcom właściwe przymioty, ten będzie mowcą, i, zdaniem mo-
