W poniższych uwagach pragnę w krótkości scharakteryzować stanowisko prawno-publiczne dyktatora rzymskiego: 1-o na tle genezy tej instytucji, 2-o w zestawieniu z wiadomościami o stanowisku dyktatora w innych gminach italskich — oraz 3-o na tle upadku republikańskiego ustroju i przetwarzania się dawnej rzeczypospolitej w formy państwa jedynowładczego.
Zagadnienie to prowadzi nas w okres zamierzchłej przeszłości, która nie pozostawiła po sobie autentycznych dokumentów; jedynie metodą kombinowania ze sobą szeregu pośrednich wiadomości, niosących w sobie świadectwo o epoce zwanej królewską i wczesnych latach republiki, możemy wnioskować o całokształcie form ustrojowych, a w związku z tem wysnuć również wnioski dotyczące kwestji bezpośrednio nas interesującej. Przedewszystkiem wszakże wypada podkreślić, że rozpatrywać będziemy formy prawne, w jakie ujęte zostały kompetencje magistratury, względnie — w jakich objawiała się wola suwerennych czynników w gminie rzymskiej. Będzie to szczególnie ważne przy podjętej obecnie analizie, albowiem tylko w tym wypadku dopuszczalna jest metoda porównawcza w badaniu form magistratur antycznych, a w szczególności stanowisk i godności naczelnych, o ile przedtem określone zostały cechy zasadnicze, wyróżniające kompetencje władz naczelnych armji oraz administracji państwowej.
Zagadnienie to da się uwypuklić na pewnych przykładach w zakresie bliżej nas dotyczącym.
