myślenia czegoś, ciało byłoby bezwładne, a następnie, że doświadczają, iż tylko od władzy umysłu zależy mówienie i milczenie oraz mnóstwo innych rzeczy, które poczytują z tego powodu za zależne od postanowienia umysłu.
Atoli co do pierwszego zarzutu pytam, czy nie uczy również doświadczenie, że przeciwnie, gdyby ciało było bezwładne, to zarazem i umysł byłby niezdolny do myślenia? Przecież gdy ciało spoczywa we śnie, umysł jednocześnie z nim pozostaje w uśpieniu i nie posiada takiej zdolności do wymyślania czegoś, jak na jawie. Następnie przypuszczam, że każdy doświadczył tego, iż umysł nie zawsze jest jednakowo zdolny do myślenia o tym samym przedmiocie[1], lecz w miarę tego, jak ciało zdolniejsze jest do tego, że powstanie w nim obraz tego lub owego przedmiotu, umysł bardziej jest zdolny do rozmyślania o tymże przedmiocie. Ale może ktoś powie, że na podstawie samych praw natury, o ile bierzemy ją tylko jako materjalną, nie dadzą się wyprowadzić przyczyny budowli, malowideł i rzecz tego rodzaju, będących wytworami sztuki ludzkiej, a samo ciało ludzkie, jeśli go nie wyznacza i nie kieruje nim umysł, nie jest zdolne do zbudowania jakiejś świątyni. Ale przecież już wykazałem, że przeciwnicy sami nie wiedzą, do czego zdolne jest ciało i co daje się wyprowadzić z wyłącznego rozważania jego natury, bo przecież wiadomo im z doświadczenia, że na zasadzie praw natury wyłącznie zachodzi wiele takiego, co, jak przypuszczaliby, nie może zgoła zachodzić bez kierownictwa umysłu, jak to co czynią lunatycy we śnie, a czemu sami dziwią się na jawie. Wskażę tu jeszcze na sam ustrój ciała ludzkiego, którego sztuczność przewyższa dalece wszystko, co sztuka ludzka wytworzyła, że zamilczę o tym, co już wyżej wyka-
- ↑ Baensch (286) sądzi, że mamy tutaj skutkiem omyłki: „subjectum“ zamiast: „objectum“, gdyż, jak mniema, nie chodzi tutaj o stosunek inherencji, jak w Tw. 5 i w Pewn. 1 Cz. V, a przytym zaraz dalej mamy „objectum“ w tymże sensie. Ob. „Sprawozd. z przekładu“ pod „subjectum“.
