W towarzystwie dość licznem, zebranem u Godebskich, Chełmoński był wbrew zwyczajowi zamyślony i roztargniony. Pani Helena, jak zawsze dobroduszna, spytała go się, co mu jest.
Chełmoński odpowiedział:
— A, bo ja sobie myślę, jaka ta Polska dziwna.
— A dlaczego, panie Józefie?
— Bo w Polsce Grotger był, Adam był, Matejko i Pani jesteście, a pomimo to w Polsce niedobrze.
Nie można posądzać Józefa o chęć powiedzenia komplimentu — wyrwało mu się to niezawodnie pod wpływem jakichś myśli, których bliżej tam może nie uświadomił sobie — jak wszystko co robił, była to bowiem natura na wskróś intuicyjna.
Tem niemniej był to dla pani Heleny z pewnością moment najwyższego uznania, jakie ją w życiu spotkało. Wtedy była na szczycie najwyższym sławy, jaką kobieta, aktorka, a szczególniej Polka, mogła dosięgnąć. Portret jej, na zamówienie muzeum nowojorskiego, malował wtedy Carolus Duran.
∗
∗ ∗ |
Jeszcze za dobrych czasów Chełmońskiego wyjechałem z rodziną na letnie miesiące do Krakowa. Na wystawie w Pałacu Spiskim wówczas wisiał oddawna Chełmońskiego obraz »Zmarznięty chołpak« na sankach, którego ponosił w zadymkę kary koń, rozhukany jak demon.
Pytam się szanownego pana Seweryna Böhma:
— Dlaczego ten obraz tu ciągle wisi?
— A no, bo Chełmoński koniecznie chciał 150 reńskich[1], a dawano tylko 100 — od tego czasu wisi tu i nikt się o niego nie pyta.
— A może ja bym ten obraz zabrał do Paryża, jak będę wracał?
— A niech pan weźmie, i owszem, boję się, że się tu zniszczy, bo go się ciągle ze ściany na ścianę przewiesza.
Wracając w jesieni do Paryża, zabrałem obraz zwinięty na wałek.
W parę dni po przyjeździe wybrałem się do Józefa, na rue Bizet 5.
Zastałem u niego Goupila.
Po przywitaniu się z Goupilem i Józefem, mówię do Józefa po polsku:
— Przywiozłem twój obraz z Krakowa.
A Goupil pyta:
- ↑
Reński — złoty reński, właściwie gulden austro-węgierski: waluta Cesarstwa Austriackiego, a następnie Austro-Węgier (funkcjonował w latach od 1754 do 1892).
