Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów/W (całość)
| <<< Dane tekstu >>> | |
| Autor | |
| Tytuł | Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów |
| Wydawca | Wydawnictwo M. Arcta |
| Data wyd. | 1930 |
| Druk | Drukarnia Zakładów Wydawniczych M. Arct, Sp. Akc. |
| Miejsce wyd. | Warszawa |
| Źródło | Skany na Commons |
| Inne | W – wykaz haseł Pobierz jako: EPUB  • PDF  • MOBI  Cała encyklopedia |
| Indeks stron | |
Wadliwość, ob. Irregularitas.
Wahabici, sekta mahometańska, ob. Islam.
Wajdeloci (wejdeloci), staropruscy kapłani, u pogańskich Litwinów i Żmudzinów wróżbici, ofiarnicy i znachorzy.
Waldensi, sekta, powstała we Francji w XII w. Nazwa sekty pochodzi od kupca z Lyonu, Piotra Valdez (Valdes, Waldus), który w r. 1176 pod wrażeniem nagłej śmierci przyjaciela począł studjować Pismo św. i powziął postanowienie przywrócić na świecie czystość życia pierwszych chrześcijan przez dobrowolne ubóstwo. Naukę swą głosił wraz ze swymi zwolennikami, których zwano „ubogimi z Lyonu“ (pauperes de Lugduno), lionistami albo humiliatami (ob.). Wkrótce popadł w konflikt z władzami kościelnemi z powodu samowolnego głoszenia kazań i sprzecznego z nauką Kościoła wykładu biblji. Ponieważ, mimo zakazu, on i jego zwolennicy nie przestawali głosić kazań, zostali przez papieża Lucjana III w r. 1184 oraz przez Inocentego III na soborze lateraneńskim w r. 1215 wyklęci jako heretycy. Valdez, wygnany z Francji, przeniósł się do Włoch, następnie do Czech, gdzie umarł w r. 1197. Mimo prześladowań ze strony inkwizycji sekta waldensów szerzyła się we Włoszech, Francji i w Czechach. Główną jej siedzibą pozostały dotychczas doliny alpejskie w Piemoncie na granicy Francji. Reformacja protestancka z XVI w.
wzięła waldensów pod opiekę, uważając ich za pierwszych głosicieli protestantyzmu. Odrzucają katolicką naukę o sakramentach i wszelki kult zewnętrzny z wyjątkiem kazania i Wieczerzy Pańskiej, nie uznają czyśćca, potępiają modlitwy za zmarłych, przysięgę i służbę wojskową. Obecnie we Włoszech stanowią odłam protestantów (ewangelików) i liczą około 12,000 wyznawców. Poza Włochami gminy waldensów znajdują się w Urugwaju, Argentynie i Karolinie północnej.
Walentynjanie, sekta helleńskoaleksandryjska, ob. Gnostycyzm i Demiurg.
Wallombrozjanie, zgromadzenie zakonne, założone ok. r. 1038 na podstawie reguły benedyktynów przez św. Jana Gwalberta w miejscowości, zwanej Valle Ombrosa, w Toskanji.
Prowadzą życie zakonno-pustelnicze, oddane kontemplacji i nauce. W XV w. zreformowali ten zakon papieże Eugenjusz IV i Pius II. W czasie największego rozwoju zakon posiadał przeszło 60 klasztorów we Włoszech i Francji. Obecnie ma ich zaledwie 7 z opactwem generalnem przy kościele św. Praksedy w Rzymie. Główną ich siedzibę Vallombrosa zrabowali i spalili w r. 1527 żołdacy Karola V; w XVII wieku odnowiona, stała się w r. 1808 pastwą wojsk Napoleona, znowu odbudowana, uległa w r. 1866 kasacie rzędu włoskiego. Zakon wallombrozjanów wydał wielu kardynałów, biskupów i uczonych.
Wallombrozjanki, żeńska gałąź zakonu wallombrozjanów, kongregacja, założona w, drugiej połowie XIII w. przez św. Humilitas pod Faenca. Posiadają obecnie cztery klasztory: w San Geminiano, w Faency i dwa we Florencji.
Wallońsko-reformowane gminy, reformowane związki wyznaniowe w północnej Holandji, tudzież gminy, założone przez uchodźców niderlandzkich w XVI w. w Anglji i Niemczech. Łączyła je wspólność wyznania reformowanego, ujętego w t. zw. Confessio Belgica, którą ułożył, w r. 1559 kaznodzieja walloński Guy de Bray a synod w Dordrechcie (ob.) uznał jw jako oficjalne wyznanie wiary Kościoła holenderskiego. W Niemczech gminy wallońskie istniały w Kolonji, Frankenthal i Frankfurcie nad Menem. W Londynie założył król Edward w r. 1550 gminę wallońsko-reformowaną dla uchodźców niderlandzkich a jej superintendentem był Jan Łaski (1499 — 1560), niedoszły reformator polski, który napisał dla tej gminy wyznanie wiary, zwane Confessio Londoniensis, oraz konstytucję, wzorowaną na ustawie kalwińskiej gminy w Strassburgu. Za panowania królowej Marji Tudor Łaski, zmuszony do ucieczki z Anglji, znalazł wraz z członkami swej gminy chwilowy przytułek w Emden w Hanowerze, skąd jednak wkrótce również został wypędzony przez ortodoksów luterańskich. Przeniósł się do Frankfurtu i założył tam w r. 1555 z pozostałości swej gminy londyńskiej istniejącą dotychczas flamandzko holenderską gminę reformowaną. Poza Frankfurtem istnieją dotychczas w Niemczech gminy wallońskie w Hanau i Magdeburgu.
Watykan, pałac papieski, kompleks budynków w Rzymie na prawym brzegu Tybru. Wskutek traktatu lateraneńskiego z dn. 11 lutego 1929 r., zawartego między Stolicą Apostolską a państwem włoskiem, Watykan (citta del Yaticano) stanowi niezależne państwo kościelne (ob. Kościelne państwo).
Watykański sobór, zwołany przez pap. Piusa IX bullą „Aeterni patris“ z 29 czerwca 1868 r., zebrał się na pierwszą sesję publiczną dn. 6 grudnia 1869 r. pod przewodnictwem papieża. Na drugiem publicznem posiedzeniu (6 stycznia 1870 r.) członkowie soboru złożyli wyznanie wiary według formuły soboru trydenckiego (ob. Symbole wiary). Na trzeciem publicznem posiedzeniu (24 kwietnia 1870 r.) ogłoszono konstytucję dogmatyczną „De fide catholica“, zawierającą traktaty o Bogu Stworzycielu (potępienie panteizmu), o Objawieniu, o wierze i o stosunku wiary do rozumu. Wreszcie na czwartej sesji publicznej (18 lipca 1870 r.), przed którą około 170 biskupów wyjechało, uchwalono konstytucję dogmatyczną o Kościele Chrystusowym. Konstytucja ta składa się z 4 rozdziałów: 1) o prymacie Piętrowym, 2) o jego ciągłości, 3) o prymacie papieskim i 4) o nieomylnem nauczaniu papieża rzymskiego (ob. Nieomylność). Przy głosowaniu nad dogmatem o nieo-mylności papieskiej na 535 głosujących tylko dwóch głosowało przeciw temu dogmatowi, lecz i ci po ogłoszeniu dogmatu zaprzysięgli go. Wskutek wybuchu wojny francusko-niemieckiej część biskupów wyjechała, pozostali przygotowywali materjał do następnych uchwał. Wkroczenie wojsk włoskich do Rzymu (20 września 1870 r.) skłoniło Piusa IX do odroczenia soboru na czas nieograniczony bullą „Postquam Dei munere“ z dn. 20 października 1870 r.
Wcielenie Syna Bożego. Dogmat wiary chrześcijańskiej głosi, że przez wcielenie drugiej osoby Trójcy Przenajśw. w Chrystusie natura Boska i ludzka zostały hipostatycznie połączone w jednej osobie, tak iż Jezus Chrystus jest prawdziwym Bogiem i prawdziwym człowiekiem. Dogmatowi temu, który wypowiedziały liczne sobory a szczególnie sobór w Chalcedonie w r. 541, sprzeciwiały się w ciągu wieków przeróżne sekty, jak adopcjanie, apolinaryści, arjanie, ceryntjanie, ebjonici, gnostycy, manichejczycy, marcjoniści, monofizyci, monoteleci, pryscyljanie, socynjanie, unitarjusze i walentynljanie, sekty, zaprzeczające bądź to Boskiej, bądź to ludzkiej naturze Chrystusa. Największym przeciwnikiem tego dogmatu jest racjonalizm, nie uznają go też pozostający pod wpływem racjonalizmu liberalni protestanci i moderniści.
Weda (w języku sanskryckim: wiedza, mądrość), księgi święte starożytnych plemion aryjskich, które w ciągu drugiego tysiąclecia przed nar. Chr. wtargnęły z Iranu do Indyj Wschodnich i tam się osiedliły. Ze względu na czas powstania dzielą się księgi Wedy na trzy warstwy. Pierwszą i najdawniejszą stanowi Węda w ścisłem znaczeniu, czyli Mantras — pieśni, drugą Bramanas, komentarze do Mantras, pisane przeważnie prozą, a trzecią Sutras, księgi, zawierające wykład rytuału ofiarniczego. Właściwe księgi Wedy, czyli Mantras, dzielą się na cztery części: 1) Rigweda, księga poematów religijnych, które recytował kapłan, rozpoczynający akt ofiary, 2) Samaweda, pieśni i teksty liturgiczne, 3) Jadżurweda, formuły, wypowiadane przez kapłana, spełniającego właściwą czynność ofiarniczą i 4) Atarwaweda, księga zaklęć i formuł czarodziejskich. Pierwsze trzy księgi mają charakter t. zw. kanoniczny, jako zawierające religję objawioną (śruta) w odróżnieniu od tradycji (smriti). Czwarta księga, Atarwaweda, nie ma charakteru kanonicznego i jest dziełem bramanów (ob. Wedyzm).
(Lit. Max-Müller: Vedic Hymns, Oxford, 1891; H. Oldenberg: Die Hymnen des Rigweda, Berlin 1888: Stan. F. Michalski: Czterdzieści pieśni Rigwedy, Warszawa 1912).
Wedyzm, religja wedyczna (wedyjska), religja plemion aryjskich, które w drugiem tysiącleciu przed nar. Chr. oddzieliły się od głównego pnia ludów indoeuropejskich i z wyżyny irańskiej zstąpiły do Pendżabu, doliny Pięciorzecza i Indu, i osiedliły się w Indjach Wschodnich, podbijając miejscową ludność ciemnoskórą. Stąd religja aryjskich Indów w południowej części Indyj, oddalonej od ich pierwotnej ojczyzny, jest przesiąknięta wpływami niearyjskiemi ludów podbitych, pierwiastek czysto aryjski zaś dominuje w okolicach północnych, zbliżonych do wyżyn Iranu.
Religja wedyczna występuje w dwojakiej formie: jako religja ortodoksyjna, kapłańska, religja warstw oświeconych i jako religja ludowa. Źródłem pierwszej jest Rigweda (ob. Weda), księga poematów religijnych. Autorami jej byli wędrowni pieśniarze, stanowiący osobną kastę arystokracji duchowej, z której powstała późniejsza kasta bramanów. Byli równocześnie poetami, teologami i kapłanami, pogłębili pojęcia religijne, wyidealizowali ludowe bóstwa poszczególnych plemion staroindyjskich i podnieśli je do znaczenia bóstw narodowych. Stworzona przez nich poezja sakralna stanowi istotną część kultu religijnego Indów.
Religję ludową zawiera Atarwaweda, dzieło bramanów, występujących w roli zaklinaczy i znachorów, leczących zapomocą modłów, pieśni i formuł czarodziejskich.
Wszystkie bóstwa religji wedycznej są antropomorficzne, t. j. albo są uosobieniem sił przyrody, albo też tworami wyobraźni poetyckiej, która pewne pojęcia etyczne przyoblekała w postać ludzką. Jako liczbę bóstw Wedy podają 33 (11 bóstw niebiańskich, 11 ziemskich i 11 wodnych) albo też 3339. Przeważnie każda pieśń Wedy odnosi się do jednego bóstwa lub do jednej grupy bóstw i wysławia je jako najwyższe bóstwo, co nazwano w religioznawstwie henoteizmem. Głównemi bóstwami natury są niebo i ziemia, uważane albo za ojca i matkę wszystkich innych bogów, albo też za twór tych bogów. Ten zmienny stosunek stworzenia i stworzyciela stanowi charakterystyczną dla wedyzmu ideę przemiany przyczyny na skutek i odwrotnie, ideę, której symbolem jest kłos, powstający z nasienia i zawierający nasienie.
W starowedycznej religji słońce (surja) i księżyc (mas) odgrywają rolę stosunkowo podrzędną. Najwięcej hymnów i legend jest poświęconych jutrzence (uszas), bóstwom burzy (maruts) i ognia (agni). W ścisłym związku z bóstwem ognia są dwa inne bóstwa, tworzące z Agni trójcę: Soma, bóstwo zmysłowego oszołomienia, napój odurzający bogów, płynny ogień, zapewniający im nieśmiertelność i Brihaspati (Bramanaspati), bóstwo duchowej ekstazy, wyrażające się w mowie poetyckiej, będące kapłanem domowym bogów. Pomiędzy bóstwami, które nie są uosobieniem sił natury, lecz ubóstwionymi bohaterami lub personifikacją pojęć etycznych, najwięcej czczony jest Indra, zwycięzca demonów, bóg żołnierzy i wojny, staczający na czele bóstw burzy (matruts) niezliczone walki. Jest sprawcą zjawisk, które przyczyniają się do urodzajności ziemi i bogactwa ludzi, zsyła deszcze, mnoży stada krów i koni, obdarza ludzi potomstwem i bogactwem. Podobny jest do bóstw greckich, Dionysosa i Pana: otoczony dworem gandarów (ob. Gandharva) i ich żon, zalotnych apsaras, odurza się somą, napojem bogów, popełnia zbrodnie ojcobójstwa i cudzołóstwa, jest bóstwem popularnem, nie pozbawionem swoistego humoru. Również ulubionym przedmiotem poematów Wedy są bracia Aszwinowie, uosobienie promieni słonecznych, dwaj bracia, którzy ze swą wspólną żoną, córką słońca, wyjeżdżają co rano na złotym wozie, leczą ludzi i pomagają im. Główne bóstwa późniejszej religji indyjskiej (ob. Hinduizm) Wisznu i Rudra (Sziwa) zajmują w Rigwedzie podrzędne miejsce. Charakter wybitnie etyczny mają aditias, synowie bogini Aditi, która w Rigwedzie jest matką bogów, a w Upaniszadach występuje jako chaos, przepaść nieskończoności. Synowie jej rządzą światem, strzegą prawdy i prawa. Na ich czele stoi Waruna (grecki Uranos), władca świata, wszechwiedzący i wszechobecny, stróż praw etycznych, karcący wszelkie kłamstwa i oszustwa. Wraz z nim hymny Wedy wymieniają Mitrę, łagodne bóstwo dnia, łączące ludzi w społeczeństwa. Inni synowie Aditi, mniej indywidualnie określeni, są raczej alegorjami etycznemi. Cała ta grupa bóstw, mimo powagi etycznej Waruny, jest już w Rigwedzie przyćmiona przez grupę Indry i Aszwinów.
Stosunek pomiędzy bóstwami Wedy a ludźmi był oparty na wzajemności: do ut des. Tylko Agni i Soma są bóstwami nieśmiertelnemi; wszystkie inne wymagają ciągłych ofiar, które podtrzymują ich nieśmiertelność. Cześć zmarłych polega na wierze, że szczęście zagrobowe przodków zależy od usług, które im w postaci obrzędów pogrzebowych i w powtarzających się codzień ofiarach składa ich potomstwo męskie, zrodzone z małżeństwa prawowitego, to jest, zawartego wśród obrzędów religijnych. Stąd wynika podkreślona w wedyzmie ważność instytucji małżeństwa, które, wedle tych pojęć, jest obowiązkiem ze względu na szczęście zmarłych przodków.
(Lit. podana przy art. Weda, oraz: A. Bergaine: La religion vedique. Paris 1878 — 83; H. Oldenberg: Die Religion des Veda; A. Hillebrand: Vedische Mythologie, Breslau 1891 — 1902, Vedische Opfer und Zauber, 1897).
Welehradzkie kongresy. Usiłowania w kierunku połączenia Kościołów wschodnich z Kościołem katolickim (ob. Unja, I) skupiają się od r. 1907 na zjazdach w Welehradzie na Morawach. Organizatorem ich był zmarły w r. 1923 ks. dr. Stojan, proboszcz w Drażowicach, później arcybiskup ołomuniecki. Pierwsze dwa zjazdy odbyły się w r. 1907 i 1909 pod przewodnictwem metropolity i arcybiskupa obrządku grecko-rusińskiego we Lwowie, Andrzeja Szeptyckiego. Trzeci zjazd, w r. 1911 zgromadził przeszło 200 uczestników. W latach 1921 i 1922 odbyły się dwa zjazdy unjonistyczne w Welehradzie, na które jednak z poza Czechosłowacji nikt nie przybył. Na czwarty zjazd w r. 1924 przybyło ponad 300 delegatów z Czechosłowacji, Polski (6 biskupów), Jugosławji, Bułgarji, Francji, Hiszpanji i Włoch. Piąty zjazd w Welehradzie odbył się w lipcu 1927 r. i zgromadził około 400 uczestników. Przedmiotem referatów była sprawa jurydyzmu w Kościele wschodnim i zachodnim, prymat papieża, epikleza, znaczenie idei apostołów słowiańszczyzny, św. Cyryla i Metodego, oraz obrządek wschodniosłowiański w Polsce (ob. Wschodnio-słowiański obrządek).
Wenezuela, statystyka wyznań, ob. Ameryka.
Wenus, ob. Rzymska religja.
Werbiści, ob. Słowa Bożego Towarzystwo.
Werginowcy, odłam duchoborców (ob. Rosyjskie sekty), przyjęli zasady Tołstoja wspólności majątkowej, wstrzymywania się od mięsa i dążenie do zaniku rodzaju ludzkiego przez zaniechanie stosunków płciowych. Wysiedleni przez rząd rosyjski do gubernji tyfliskiej, wkrótce potem wyemigrowali do Kanady.
Wesley Jan i Karol, ob. Metodyści.
Westa, starorzymska bogini ogniska domowego (ob. Rzymska religja).
Westalki, kapłanki Westy (ob. Rzymska religja).
Wędrowny Kościół (ecclesia ambulatoria) ob. Inspiracyjne gminy.
Węgry, królestwo konstytucyjne, na mocy traktatu w Trianon zredukowane do 28% dawnego obszaru, liczy około 8 miljonów mieszkańców, w tem 64% katolików. A mianowicie spis ludności z r. 1920 wykazuje: katolików obrządku łacińskiego 5,097,000, katolików obrządku grecko-rusińskiego 157.000, ewangelików (reformowanych) 1,670,000, luteranów 497.000, prawosławnych 51.000, unitarjuszów 6.000, żydów 473.000, innych wyznań 28.000. Katolickie Węgry dzielą się na trzy prowincje kościelne: Gran (Ostrzygom, Erztergom), Erlau i Kalocsa. Arcybiskup w Ostrzygomiu nosi tytuł prymasa Węgier. Katolicy obrządku grecko-rusińskiego (unici) należą do diecezji w Hadju-Dorog.
Węże uchodzą w religjach Wschodu za wcielenie demonów, zwierzęta tajemnicze, przebywające w ruinach i na pustyni. Według Genesis (I księga Mojż. Rozdz. III, 14-15), wąż jest przyczyną upadku pierwszych ludzi i zostaje za to przeklęty jako symbol grzechu. W arabskiej wierze ludowej dżinny (ob. Ginny) przybierają postać wężów. Wąż uchodzi jednak również za symbol życia, zdrowia i mądrości. Wąż miedziany, zawieszony na żerdzi, ukazywany przez Mojżesza żydom na pustyni, uzdrawiał ich od ukąszenia wężów jadowitych (Księgi Liczb, XXI, 8-9) i był przechowywany w przybytku, a potem w świątyni Jerozolimskiej. Dopiero król Ezechjasz (ok. r. 720 przed Chr.) zniszczył go, żeby usunąć powód do bałwochwalstwa (IV. Król. XVIII. 4). Jako bóstwo starobabilońskiego miasta Der, wąż nazywa się „panem życia“. Za symbol życia uchodzi także u Fenicjan i Greków. Umieszczają go na laskach lekarzy (Asklepios, Eskulap), kapłanów i dostojników. W związku z demonicznemi właściwościami, przypisywanemi wężom, jest istniejący dotychczas na Wschodzie zawód zaklinaczy wężów. Wspomina o nich II księga Mojżesza (VII 11 — 12) oraz pisarze starożytni Aristoteles, Plinius, Strabo i Vergilius.
Wiara, obejmująca zasady pewnego systemu religijnego, jest aktem zgody umysłu, który uznaje wyobrażenia w nich zawarte za rzeczywistość teraźniejszą, przeszłą lub przyszłą. Wiara w dogmaty religijne (ob. Dogmat) polega na zaufaniu w nienaruszalny autorytet ich źródła, jak osoba założyciela religji, objawienie, natchnienie proroków, tradycja i t. p. oraz na wewnętrznem przekonaniu, że te dogmaty są jedyną prawdą. Według nauki Kościoła katolickiego, wiara jest cnotą nadprzyrodzoną, przez którą natchniony umysł ludzki uznaje jako prawdę to, co Bóg objawił, dla powagi Boga objawiającego, który nie może ani się mylić, ani w błąd wprowadzać. Wedle tej nauki, wiara jest nie tylko aktem umysłu, ale i wolnej woli i łaski, której Bóg nie odmawia żadnemu człowiekowi dobrej woli. Przedmiot wiary, czyli dogmaty, oddane pieczy Kościoła katolickiego jako „skarb wiary“ (depositum fidei), nie jest, według nauki tegoż Kościoła, doktryną formalnie zakrzepłą, czemś w rodzaju martwego kapitału, lecz organizmem żywotnym, gdyż dogmaty te posiadają nadprzyrodzony pierwiastek życiowy, który powoduje ich rozwój. Ten rozwój wiary odpowiada potrzebom i warunkom czasu w stosunku do postępu wiedzy i rozwoju kultury. Jest on organicznym wzrostem żywego organizmu, nie zaś zmianą jego istoty lub rozkładem. Postęp czyli rozwój wiary objawia się w tem, że z biegiem czasu dogmaty wiary, nie zmieniając w niczem swej istotnej treści, stają się dla umysłu ludzkiego coraz jaśniejsze i wyrazistsze (ob. Dogmatów historja).
Wiara martwa, ob. Dobre uczynki.
Wiaroznawstwo, ob. Religjoznawstwo.
Wiatyk, komunja umierających. Każdy katolik jest obowiązany w niebezpieczeństwie zagrażającej śmierci przyjąć sakrament komunji, którego udzielić może zasadniczo tylko proboszcz lub jego zastępca (wikary). W nagłych wypadkach wiatyku może udzielić inny kapłan katolicki i w każdym z obrządków Kościoła katolickiego, za zezwoleniem przynajmniej domniemanem, właściwego proboszcza.
Wieczerza Pańska, ostatnia wieczerza, którą Chrystus spożył przed pojmaniem i męką i w czasie której ustanowił Przenajśw. Sakrament (ob. Eucharystja). Co do dnia, w którym odbyła się Ostatnia Wieczerza, czy mianowicie stało się to dnia 13 czy 14 żydowskiego miesiąca Nizan, istnieją wątpliwości. Wedle opisów, zawartych w ewangelji, Chrystus odprawił przepisaną rytuałem żydowskim wieczerzę paschalną (ob. Żydowskie święta), przy której jedzono chleby przaśne i baranka wielkanocnego. Pamiątkę Ostatniej Wieczerzy obchodzi Kościół katolicki przy każdej mszy św. a szczególnie w Wielki Czwartek (ob. Czwartek Wielki). Według nauki Lutra, jest Wieczerza Pańska sakramentem, podobnym pozornie co do obrządku do katolickiej komunji, lecz różnym od niej istotnie wskutek usunięcia przez Lutra ofiary mszy św. i odrzucenia dogmatu o transsubstancjacji. Różnica poglądów na Wieczerzę Pańską między Lutrem, Zwingliim i Kalwinem stała się już za życia Lutra jedną z przyczyn trwającego dotychczas rozłamu wierzeń poszczególnych wyznań protestanckich.
Wieczna ewangelja, ob. Ewangelja wieczna.
Wiedieńcy, odłam mołokanów, ob. Rosyjskie sekty.
Wiedza chrześcijańska. 1) Do instytutów katolickich, których celem jest pielęgnowanie i szerzenie wiedzy i umiejętności chrześcijańskiej, należą prócz istytucyj ściśle kościelnych, jak akademje papieskie i seminarja duchowne, instytucje świeckie, do których w pierwszym rzędzie zaliczają się uniwersytety katolickie (w Polsce uniwersytet katolicki w Lublinie) oraz towarzystwa ku popieraniu wiedzy chrześcijańskiej, jak np. Towarzystwo Görresa w Niemczech (ob. Görres). W Polsce prócz Towarzystwa Benedykta XV i Naukowego Instytutu Katolickiego w Krakowie istnieje od r. 1927 Towarzystwo Wiedzy Chrześcijańskiej przy uniwersytecie katolickim w Lublinie. Program działania tego Towarzystwa obejmuje wydawanie prac naukowych i materjałów źródłowych, wydawanie czasopism lub ich wspieranie, udzielanie zasiłków na pokrycie kosztów druku prac naukowych, na pokrycie kosztów poszukiwań i badań naukowych, tworzenie zakładów, mających służyć pogłębieniu lub szerzeniu wiedzy, np. bibljotek, zbiorów, księgarń, ogłaszanie konkursów i przyznawanie nagród za najlepsze prace naukowe.
2) Wiedza chrześcijańska (ang. Christian Science), scjentyści, sekta amerykańska, założona w r. 1866 przez Marję Baker Eddy, która po odbyciu studjów medycznych i po kilkuletniej praktyce u magnetyzera Dra Quimby, wydała książkę p. t. „Science and Health (Wiedza i zdrowie), w którem przedstawiła doktrynę, zwaną w Niemczech „Gesundbeten“ (leczenie modlitwą). Wedle teorji Marji Baker Eddy, wiele chorób, zwłaszcza histerję, hipochondrję, alkoholizm, melancholję i t. p., można leżyć nie tyle modlitwą, co wmyślaniem się w jej doktrynę, że materja i zło jest niczem, ponieważ Bóg jest wszystkiem. Przez rozpowszechnianie swej książki, która za życia autorki wyszła w 350.000 egzemplarzy, oraz ze składek członków zebrała założycielka sekty, będąca aż do śmierci absolutną jej władczynią, osobisty majątek, oceniany na 30 miljonów dolarów. Jej następczyni zmarła w r. 1928 Augusta Stetson używała zebranych przez siebie funduszów na budowę wspaniałych świątyń i na reklamę sekty, która dzięki niej rozrosła się także poza Amerykę, szczególnie w Niemczech i liczy obecnie około 383 towarzystw (gmin) i ponad 4000 zwolenników.
Wielkanoc, święto Zmartwychwstania Chrystusa, najdawniejsze ze wszystkich świąt chrześcijańskich. Kościół grecki odróżnia „Wielkanoc męki“ (Pascha staurosimon) od „Wielkanocy zmartwychwstania“ (Pascha anastasimon). W połowie II wieku powstał spór o dzień obchodzenia Wielkanocy. Chrześcijanie w Azji Mniejszej obchodzili w dniu 14 żydowskiego miesiąca Nizan święto paschy jako „Wielkanoc męki“ a 16 Nizan uroczystość Zmartwychwstania, bez względu na jaki dzień tygodnia święta te przypadały. W Rzymie zaś i w całym Kościele zachodnim święcono dzień Męki Chrystusa zawsze w piątek a w następującą po nim niedzielę święto Zmartwychwstania. Jeżeli dzień 14 Nizan nie wypadał na piątek, obchodzono dzień Męki Pańskiej w najbliższy piątek. Na tle zwyczaju Kościoła w Azji powstały sekty protopaschytów i kwatuordecymanów (tessares-kaidekatytów), którzy święto Wielkanocy obchodzili zawsze wedle zwyczaju żydowskiego 14 Nizan. Spór ten został załatwiony na soborze niceańskim (325 r.) na rzecz zwyczaju rzymskiego a mianowicie w ten sposób, że Wielkanoc ma być obchodzona w pierwszą niedzielę po pierwszej pełni wiosennej księżyca. Najwcześniejsza pełnia księżyca może przypadać na dzień 21 marca a więc najwcześniejszym terminem obchodzenia Wielkanocy może być dzień 22 marca. Najpóźniejsza zaś pierwsza wiosenna pełnia księżyca może przypadać na dzień 17 kwietnia a jeśli dzień ten jest niedzielą, Wielkanoc wypada o tydzień później, czyli dnia 25 kwietnia i to jest najpóźniejsza data obchodzenia Wielkanocy. Stosownie do różnicy kalendarzy juliańskiego i gregoriańskiego (ob. Kalendarz) data Wielkanocy i stosujące się do niej daty wszystkich świąt ruchomych, według obrządku łacińskiego, różne są od dat świąt, obchodzonych według obrządku greckiego, w którym te daty powtarzają się perjodycznie co pewien okres czasu (19 — 18 lat).
Wielka Synagoga, ob. Synagoga wielka.
Wielki Czwartek, ob. Czwartek Wielki.
Wielki Piątek, ob. Piątek Wielki.
Wielka Sobota, ob. Sobota Wielka.
Wielki Tydzień, ostatni tydzień przed Wielkanocą w Kościele wschodnim „święty i wielki tydzień“. Od pierwszych czasów chrześcijaństwa obchodzono go, zachowując ścisły post a do końca XIV w. przerywano w nim wszelką pracę. W liturgice Kościoła katolickiego do każdego dnia Wielkiego Tygodnia odnoszą się osobne przepisy. Przypomnienie męki i śmierci Chrystusa Pana odbywa się przez czytanie pasyj, czyli ustępów ewangelji, zawierających opis Męki Pańskiej, a mianowicie w niedzielę Palmową według św. Mateusza, w Wielki Wtorek według św. Manka, w Wielką Środę według św. Łukasza, a w Wielki Piątek według św. Jana. We środę, czwartek i piątek Wielkiego Tygodnia odprawia się w kościołach katolickich Ciemna Jutrznia a od Wielkiego Czwartku do Soboty dzwony i dzwonki zastąpione są kołatkami.
Wielobóstwo, ob. Politeizm.
Wienneński sobór, XV sobór powszechny, odbył się w r. 1311 — 12 w Vienne we Francji, wydał dekret dogmatyczny o Wcieleniu, o chrzcie i jego skutkach, potępił błędy begwardów (ob.), zniósł zakon templarjuszów (ob.), powziął szereg postanowień co do zakonów żebrzących i wydał kilka kanonów dyscyplinarnych.
Wigilancjusz, prezbiter w Barcelonie w V wieku, występował przeciwko czci męczenników. Zwalczał go jako heretyka św. Hieronim (ob. Święci).
Wigilia (z łać. vigillare — czuwać), nazwa nabożeństw, odbywanych nocną porą w przeddzień świąt uroczystych. Szczególnie uroczysta pod względem liturgicznym i zwyczajowym jest wigilja Bożego Narodzenia i stąd cały dzień poprzedzający to święto nazywa się w Polsce dniem wigilijnym.
Wikarjusz apostolski. Okręgami misyjnemi w krajach niewiernych, nie podniesionemi do rzędu diecezyj i zwanemi wikarjatami apostolskiemi, zarządzają mianowani przez Stolicę Apostolską wikarjusze apostolscy, posiadający na swem terytorjum te same prawa i obowiązki, co biskupi diecezjalni. Według schematyzmu kościelnego („Annuario pontificio“) na rok 1929, Kościół rzymsko-katolicki posiada 331 wikarjatówi i prefektur apostolskich.
Wikarjusz generalny, mianowany przez biskupa jego zastępca w rządach diecezji, mający te same prawa, co biskup, z wyjątkiem spraw, wyraźnie zastrzeżonych biskupowi, i tych, w których potrzebuje osobnego zlecenia. Władzę sądownictwa kościelnego wykonywa w imieniu biskupa. Traci władzę przez formalne zrzeczenie się, przez odwołanie z urzędu, które każdego czasu biskup może zarządzić, oraz w razie zawakokowania biskupstwa, t. j. przez śmierć, ustąpienie lub przeniesienie biskupa, który go mianował.
Wikarjusz kapitulny, rządca diecezji w czasie opróżnienia biskupstwa, wybrany przez kapitułę. W razie gdyby kapituła katedralna do ośmiu dni po zawakowaniu biskupstwa nie wybrała wikarjusza kapitulnego, wyznacza go metropolita. Wikarjusz kapitulny posiada zwyczajną jurysdykcję biskupią, z wyjątkiem tych spraw, w których prawo kanoniczne wyraźnie zabrania mu decyzji. Traci urząd przez zrzeczenie się, o ile kapituła je przyjmuje, oraz w chwili, gdy nowy biskup obejmie diecezję, poczem obowiązany jest złożyć mu sprawozdanie z rządów diecezji.
Wikarjusz miasta (Rzymu), vicarius urbis, od XVI wieku tytuł kardynała, sprawującego w zastępstwie papieża, jako biskupa rzymskiego, jurysdykcję biskupią w diecezji rzymskiej.
Wikarjusz parafjalny (wikary), współpracownik, pomocnik lub zastępca proboszcza. Katolickie prawo kanoniczne rozróżnia pięć rodzajów wikarjuszów parafjalnych:
1. Wikariusz-współpracownik (coopertor), mianowany przez biskupa, podlega proboszczowi i ma obowiązek wspierać go swą pracą we wszystkich czynnościach duszpasterskich. O ile stanowisko jego jest osobnem beneficjum, może być usunięty w drodze procesu kanonicznego dla przyczyn, dla których można usunąć proboszcza lub też za ciężkie uchybienie przeciwko uległości, należnej proboszczowi.
2. Wikarjusz-pomocnik (coadiutor). W razie, gdy proboszcz wskutek starości, słabości umysłu, ślepoty lub innej trwałej przyczyny nie może należycie pełnić obowiązków, a nie zachodzi konieczność usunięcia go, biskup daje mu wikarjusza-pomocnika, który ma wszystkie prawa i obowiązki proboszcza.
3. Wikarjusza, jako czasowego zastępcę (vicarius substitutus) wyznacza proboszcz za zgodą ordynarjatu biskupiego, gdy otrzyma urlop i chce oddalić się z parafji na dłużej, niż na tydzień.
4. Wikarjusz-zarządca (vicarius oeconomus) obejmuje zarząd parafji w razie jej opróżnienia (np. śmierci proboszcza). Jest nim zazwyczaj wikarjusz-pomocnik, lub wikarjusz-współpracownik, a gdy ich jest kilku w parafji, najstarszy z nich. Ma te, same prawa i obowiązki, co proboszcz.
5. Wikarjusz aktualny pełni obowiązki proboszcza, gdy parafja jest połączona z klasztorem, kościołem katedralnym, kapitułą lub inną osobą prawniczą (ob. Inkorporacja).
Wikarjusz Stolicy Apostolskiej, tytuł, który przybierali niektórzy papieże w pierwszych wiekach chrześcijaństwa w tem samem znaczeniu, co Namiestnik Chrystusowy lub Wikarjusz św. Piotra.
Wiklef (Wiclif, Wycliffe) Jan, teolog angielski i założyciel sekty wiklefitów, urodzony ok. r. 1330, był proboszczem w Fillingham, potem w Ludgershall, wkońcu w Lutterworth. Z powodu usunięcia go ze stanowiska przełożonego kolegjum w Canterbury i pominięcia przy obsadzeniu biskupstwa w Worcester poróżnił się z władzami kościelnemi i w sporze Edwarda III z papieżem Urbanem V o wypłatę zaległego lenna stanął po stronie króla przeciwko papieżowi. W nagrodę za to otrzymał katedrę teologji na uniwersytecie w Oxfordzie. Na tem stanowisku szerzył poglądy o zależności Kościoła od państwa (ob. Terytorjalizm), występował przeciwko nauce Kościoła o Eucharystji, zwalczał papiestwo, celibat, spowiedź uszną, zakony, pielgrzymki, msze żałobne i naukę o czyśćcu. Doktryną swoją wyprzedził Husa i Lutra. Naukę jego potępił w r. 1377 papież Grzegorz XI a w r. 1382 synod, londyński, skutkiem czego Wiklef został usunięty z profesury w Oxfordzie. Przetłumaczył biblję z łacińskiego przekładu Wulgaty na język angielski. Zewnętrznie nie zrywał łączności z Kościołem katolickim i umarł w r. 1384 jako proboszcz w Lutterworth. Po jego śmierci sobór w1 Konstancji w r. 1415 ogłosił go heretykiem.
Wiklefici (wiklefiści, lollardzi), sekta, powstała w Angljii z końcem XIV w. pod wpływem nauk Wiklefa. Gdy król Ryszard II w r. 1388 nakazał konfiskatę dzieł Wiklefa i jego zwolenników, a tezy jego zostały przez synod londyński i przez Arundela, arcybiskupa w Canterbury, potępione, rozpoczęło się prześladowanie wiklefitów, obostrzone prawem królewskiem z r. 1401, które nakazywało więzić ich jako heretyków, a opornych lub powracających do herezji karać śmiercią. Wskutek tych prześladowań sekta wiklefitów w Anglii rychło upadła. Odżyła w Czechach w postaci husytyzmu.
Wiktor, imię trzech papieży i dwóch antypapieży:
Wiktor I, św., był papieżem od r. 189 do 198, starał się ujednostajnić czas obchodzenia Wielkanocy i przez swe orzeczenia, wydane w tej sprawie przeciwko Polikratesowi z Efezu i w sprawie gnostyków i montanistów, stwierdził faktycznie istnienie prymatu papieskiego.
Wiktor II (1055 — 1057) walczył przeciw symonji i małżeństwu księży.
Wiktor III (1086 — 1087) prowadził podjętą, przez Grzegorza VII walkę o inwestyturę.
Wiktor IV, 1) antypapież, wybrany w r. 1138, przez partję Pierleonich w Rzymie przeciwko papieżowi Inocentemu II. W dwa miesiące po wyborze poddał się papieżowi. 2) Kardynał Oktawjan, ogłoszony papieżem w r. 1159 przez stronnictwo cesarza Fryderyka Barbarossy przeciwko papieżowi Aleksandrowi III, którego cały ówczesny świat chrześcijański prócz cesarza uznawał za papieża. Mimo tego, popierany przez Fryderyka antypapież wykonywał swą. władzę aż do śmierci (1164 r.).
Wilhelmici: 1) zakon benedyktynów-eremitów z Monte Vergine we Włoszech, założony w r. 1119 przez św. Wilhelma z Vercelli, niegdyś bardzo rozpowszechniony we Włoszech i na Sycylji, posiada tylko klasztor macierzysty w Monte Vergine i klasztor w Loreto. 2) Kongregacja augustjanów-eremitów, nazwana wilhelmitami od św. Wilhelma z MaleVal (zm. w r. 1157), posiadała liczne klasztory we Włoszech, Niemczech, na Węgrzech, w Belgji i Francji. W XVIII w. wygasła. 3) Zwolennicy Wilhelma de Saint Amour (1210 — 1273), syndyka uniwersytetu paryskiego, przeciwnika zakonów żebrzących. 4) Zwolennicy sekty, utworzonej z końcem XIII w. w Medjolanie przez Guilelmę (Wilhelminę) z Medjolanu, która twierdziła o sobie, że jest wcieleniem Ducha św.
Willibrord św., ob. Echternach.
Wincentego à Paulo Towarzystwo, założone w r. 1833 przez ośmiu studentów uniwersytetu paryskiego pod przewodnictwem Fryderyka Ozanama (1813 — 1853), działacza i pisarza katolickiego. Celem stowarzyszenia jest własne udoskonalenie przez czynna miłość bliźniego, a mianowicie bezpośrednie wykonywanie opieki nad ubogimi, odwiedzanie ich, dostarczanie im środków żywności, odzieży i opału. Zorganizowane w konferencje parafjalne pod kierunkiem rad krajowych i Rady Generalnej w, Paryżu, towarzystwo św. Wincentego a Paulo rozszerzyło się w ciągu XIXw. po całym świecie i liczy obecnie około 7 tysięcy „konferencyj parafialnych“. Pomoc, udzielana przez nie ubogim, obliczają na blisko 14 miljonów franków rocznie. W Polsce zostało wprowadzone około r. 1850 najpierw w Poznańskiem i na Śląsku, w r. 1858 we Lwowie, w r. 1863 w Krakowie a około r. 1906 w b. Kongresówce i liczy obecnie ponad 120 konferencyj polskich.
Wincenty à Paulo św., największy organizator miłosierdzia chrześcijańskiego, urodzony w r. 1576 w Pouy w południowej Francji, przyjął w r. 160 święcenia kapłańskie i był proboszczem w Thil. W r. 1605 wpadł w ręce korsarzy i został sprzedany jako niewolnik do Tunisu. Po dwóch latach niewoli udał się do Rzymu a następnie w r. 1609 przybył do Paryża, gdzie został jałmużnikiem królowej Małgorzaty. Potem był kapelanem i wychowawcą, synów rodziny Gondich, proboszczem w Clichy i Châtillon. Ludwik XIII mianował go generalnym jałmużnikiem galer francuskich i powierzył mu opiekę nad więźniami i skazańcami. Z założonego przez św. Wincentego w r. 1617 w Paryżu małego zakładu opieki i pielęgnowania ubogich chorych wyrosła dzisiejsza wszechświatowa organizacja Sióstr Miłosierdzia. Dla zwalczania indyferentyzmu i ciemnoty religijnej rozpoczął misje ludowe w. Paryżu a pomagających mu w tem kapłanów połączył w r. 1624 w kongregację, z której powstało zgromadzenie zakonne lazarystów, zwanych w Polsce misjonarzami (ob. Misjonarze w Polsce). Zmarł w Paryżu w r. 1660 i został w r. 1737 zaliczony w poczet świętych.
Wincenty Ferrier św., ob. Ferrier.
Wincentynki, ob. Siostry Miłosierdzia.
Wisznu, ob. Hinduizm.
Witaljanie, ob. Apolinaryści.
Wizytki (zakon Nawiedzenia Najśw. Marji Panny, salezjanki), zgromadzenie, założone w r. 1610 w Annecy w Sabaudji przez św. Franciszka Salezego i św. Joannę Franciszkę de Chantal, przekształcone w r. 1618 przez papieża Pawła V na zakon z regułą augustjańską. Wedle konstytucji, ułożonej przez św. Franciszka Salezego, zakon ten nie posiada wspólnego przełożeństwa, lecz każdy jego klasztor, który winien liczyć 33 siostry, jest samoistnie zarządzany przez przełożoną, wybieralną na lat 3. Prawie każdy klasztor wizytek, wyjąwszy klasztory francuskie po r. 1905, połączony jest z pensjonatem dla dziewcząt. Liczba klasztorów wizytek wynosiła wi XVIII wieku przeszło 200, zmalała wskutek rewolucji francuskiej i sekularyzacji w innych krajach na 100, obecnie zaś wynosi 177 (około 7 tysięcy sióstr), przeważnie we Francji, we Włoszech i w Stanach Zjednoczonych. W Polsce wizytki, wprowadzone w r. 1654 przez królową Marję Luwikę do Warszawy a w r. 1681 przez Jana Małachowskiego, biskupa krakowskiego, do Krakowa, posiadają nadto od r. 1904 klasztor w Jaśle, gdzie się osiedliły po wydaleniu ich przez rząd rosyjski z Lublina i Wilna.
Włochy, statystyka wyznań, ob. Europa.
Włochy, stosunek Kościoła do państwa, ob. Kościelne państwo i Faszyzm a religja.
Wniebowstąpienie Pańskie, święto, które Kościół obchodzi na pamiątkę opisanego w ewangelji (Łuk. XXIV, 51; Mar. XVI, 19) i w Dziejach Apostolskich (1.9) wstąpienia Jezusa Chrystusa do nieba w 40 dni po Zmartwychwstaniu. Pierwsze wzmianki historyczne o obchodzeniu tego święta pochodzą z połowy IV w. a sposób mówienia o niem przez ojców i doktorów Kościoła, jak św. Grzegorz z Nazjanzu i św. Augustyn, wskazuje, że istniało oddawna.
Wniebowzięcia Najśw. Marji Panny zakony i kongregacje, ob. Marjańskie zakony i kongregacje.
Wniebowzięcie Najśw. Marji Panny, święto, obchodzone przez Kościół zachodni i wschodni wedle tradycji z V i VI wieku, wyrażające wiarę Kościoła, że Matka Boża jako matka Zbawiciela, który zwyciężył śmierć, podległa tylko chwilowo naturalnemu prawu śmierci, stąd nazwa „Zaśnięcie N. M. P.“ i wskrzeszona przez Boga, została z duszą i ciałem wzięta do nieba. Kościół katolicki obchodzi to święto w dniu 15 sierpnia.
Woda święcona, w Kościele katolickim należy do sakramentaljów i jest symbolem oczyszczenia. Poświęcenia wody, służącej do żegnania się i kropienia, dokonywa proboszcz zazwyczaj w niedzielę przed sumą. Woda chrzcielna, święcona dwa razy do roku, t. j. w Wielką Sobotę i w sobotę przed Zielonemi Świętami, służy tylko przy udzielaniu chrztu. Wody święconej zaś, zwanej gregorjańską, używa biskup przy konsekracji kościołów.
Wodan (Wotan, Odin), bóstwo germańskie, ob. Germańska mitologja.
Wojny krzyżowe, ob. Krucjaty.
Wolna wola, ob. Determinizm i Przeznaczenie.
Wolne kościoły. Nazwę tę przybierają różne organizacje religijne protestanckie, chcące przez nią wyrazić swą niezależność od państwa i państwowej organizacji t. zw. Kościoła krajowego. W drodze wyodrębnienia się z takiej oficjalnej organizacji powstały następujące „wolne kościoły“.
1) w Szwajcarji:
a) Genewski wolny kościół (Eglise évangelique de Genève), utworzony w r. 1848 przez połączenie kilku gmin kalwińskich pod kierunkiem pastorów, którzy zostali przez radykalny rząd kantonalny usunięci z posad z powodu zapatrywań pietystycznych lub ortodoksyjnych. Liczy łącznie około 700 wyznawców.
b) Wolny kościół w Neuchâtel — (Eglise évangélique neuchâteloise indépendante de 1’Etat) liczy ok. 12.000 wyznawców w 21 parafjach. Utworzył się w r. 1873 przez odłączenie się od „Kościoła krajowego“, spowodowane uchwałą parlamentu kantonalnego), która zmniejszyła kompetencje synodu, zniosła przymus wyznaniowy i wprowadziła nieograniczoną wolność nauczania.
c) Wolny kościół kantonu Vaud (Eglise évangélique librę du Canton de Vaud) liczy około 5000 wyznawców. Powstał w r. 1845 przez odłączenie się od „Kościoła krajowego“ wskutek usunięcia przez rząd kantonalny 150 pastorów, usposobionych pietystycznie.
2. W Szkocji powstały „wolne kościoły“ wskutek dwukrotnego wyodrębniania się z istniejących organizacyj. A mianowicie drogą wyodrębnienia z państwowego Kościoła anglikańskiego (ob. Anglikanizm), powstał prezbiterjański szkocki kościół narodowy (Church of Scotland) a z tego kościoła znów wyodrębniły się:
a) Kościół secesyjny (Secession Church), powstały w r. 1733 z 26 gmin, zwanych United Original Seceders.
b) Reformowany kościół prezbiterjański, utworzony w r. 1743 i obejmujący dotychczas 12 gmin.
c) Wolny kościół szkocki (Free Church of Scotland), utworzony w r. 1843 przez 470 duchownych prezbiterjańskich.
d) Zjednoczony prezbiterjański kościół (United presbiterian Church), powstały w r. 1847 z 50 gmin.
e) Zjednoczony wolny kościół (United Free Church), utworzony w r. 1900 w drodze unji dwóch poprzednich organizacyj, obejmujący obecnie 1620 gmin i 506.000 wyznawców a zatem przewyższający co do liczby gmini „narodowy kościół szkocki“, liczący 1442 gminy.
3. We Francji protestantyzm pod formą szwajcarskiego kalwinizmu tworzył od czasu wojen napoleońskich drobne organizacje wyznaniowe, wyodrębniające się z reformowanego „kościoła narodowego“. Organizacje te połączyły się w r. 1849 w unję pod nazwą „Union des Eglises évangéliques libres de France“, która w czasie utworzenia obejmowała 10 gmin, do r. 1873 wzrosła do 46 gmin, a po rozdziale Kościoła od państwa we Francji utworzyła w myśl ustawy separacyjnej z 9 grudnia 1905 r. związek stowarzyszeń wyznaniowych (Union d’associations culturelles). Związek ten obejmuje 46 gmin, liczących razem około 2900 wyznawców.
Wolnomularstwo, ob. Masonerja.
Wolność religijna, ob. Tolerancja.
Wolność wiary w Polsce, ob. Dysydenci.
Wolontarjusze amerykańscy (Volunteers of America), ob. Armja Zbawienia.
Wormacki edykt, ob. Edykt wormacki.
Wormacki konkordat, ob. Inwestytura.
Wota (łać. ex-voto), przedmioty ofiarowane na ołtarzu lub na użytek Kościoła wskutek ślubowania. Zwyczaj ofiarowania wotów pochodzi od Rzymian, którzy składali je z wdzięczności dla bogów za otrzymane łaski lub spełniali w ten sposób obietnice, uczynione bóstwu w czasie niebezpieczeństwa. W Kościele katolickim przyjął się zwyczaj składania wotów, czyto w postaci fundacji kościołów, klasztorów, ołtarzy, okien kościelnych (witraży), czy też przez zawieszanie na ołtarzu tabliczek srebrnych lub złotych z opisem doznanej łaski, przedmiotów z blachy srebrnej lub złotej, wyobrażających uzdrowioną rękę, nogę, serce, oczy, wieszanie kosztowności jak sznury pereł, korali, pierścienie, naszyjniki, złote zegarki i t. p. lub wreszcie przedmiotów, mających związek z przebytem nieszczęściem i doznaną, łaską, np. łańcuchy, któremi był skuty jeniec w niewoli u niewiernych, szczudeł, których już nie potrzebuje chromy, cudownie uleczony i t. p.
Wotan, ob. Germańska religja.
Wotywa, msza wotywna, odprawiona poza przepisanym porządkiem nabożeństw w specjalnym celu z ważnego powodu na czyjeś życzenie, wskutek ślubu lub na polecenie biskupa.
Wróżbiarstwo. Dochodzenie tajemnic i przepowiadanie rzeczy przyszłych łączy się u ludów pierwotnych z pojęciem takiego stosunku między człowiekiem a bóstwem, przez który bóstwo może być zmuszone do wyjawienia tajemnicy rzeczy obecnych lub przyszłych. Odpowiedź bóstwa na zadane mu pytanie nazywano u Rzymian wyrocznią (oraculum). Odpowiedzi tej udzielało bóstwo wedle najdawniejszych wierzeń przez znaki (omina), któremi były zazwyczaj pewne zjawiska naturalne, jak pioruny, błyskawice i t. p. Dostrzeganiem tych znaków i tłumaczeniem ich trudnili się zawodowi wróżbici, będący wykształconymi w tym kierunku kapłanami. Wróżenie ze znaków przybierało różne formy. I tak w starożytnym Rzymie wielkiego poważania doznawało kolegjum kapłańskie augurów, którzy wróżyli z lotu ptaków, z błyskawic i wszelkich niezwykłych ziawisk natury. Rzymscy wróżbici, zwani haruspices, wróżyli z wnętrzności zwierząt ofiarnych. U Greków znany był sposób odgadywania przyszłości ze szmeru drzew (dęby w Dodonie). W Babilonji oprócz wróżenia z wnętrzności zwierząt a zwłaszcza z wątroby najważniejszym sposobem odgadywania przyszłości była obserwacja zjawisk na niebie, a mianowicie gwiazd, zaćmień słońca i księżyca, burzy, tęczy i t. p. Wróżenie z gwiazd, znane w starożytnym Egipcie i przyniesione przez Chaldejczyków do Rzymu, przetrwało pod nazwą astrologji aż do czasów Kopernika. Wielką rolę w Egipcie odgrywały wyrocznie, których Herodot podaje siedm. Najsławniejszą z nich była jeszcze za czasów Aleksandra Wielkiego (332 r. przed Chr.) wyrocznia Ammona w oazie pustyni libijskiej. W Grecji było około 300 wyroczni, z których najsławniejszą była delficka. Do wyroczni też należy zaliczyć Sybillę. Znanym środkiem przepowiadania przyszłości było tłumaczenie snów, sprowadzanie snów wróżebnych przez inkubację, czyli spanie na poświęconem miejscu, używanie w tym celu środków odurzających, jak konopie, haszysz, opjum, dalej chiromancja, czyli wróżenie z ręki, nekromancja, czyli wywoływanie duchów ludzi zmarłych, seanse spirytystyczne i tym podobne sposoby odkrywania tajemnic.
Wschodnie Kościoły. Różnice między Kościołem zachodnim a wschodnim zaznaczały się już od II wieku, częściowo przez powstanie sekt nestorjanów i monofizytów, głównie jednak na tle liturgicznem i politycznem. Rozłam, powstały na tle politycznem, zaznaczający się jednak także przez różnice dogmatyczne, nastąpił wskutek schizmy wschodniej Focjusza (858 r.) i Cerularjusza (1054 r.). Skutkiem schizmy powstał grecko wschodni Kościół, jako jeden z wielu Kościołów wschodnich, nie uznających jedności z Kościołem zachodnim. Kościoły wschodnie dzielą się na trzy grupy:
I. Kościoły nestorjańskie a mianowicie Kościół chaldejski (ob. Nestorjanizm) i malabarski (ob. Tomaszowi chrześcijanie).
II. Kościoły monofizyckie (ob. Monofizytyzm) a mianowicie Kościół jakobicki (ob. Jakobici), Kościół armeński (ob. Armenja), Kościół koptyjski (ob. Koptowie) i Kościół abisyński (ob. Abisynja).
III. Kościoły grecko-wschodnie, których organizacje wyliczono w artykule Grecko wschodni Kościół.
Wschodnio-słowiański obrządek. Większość, bo przeszło 60% unitów na Podlasiu i Chełmszczyźnie, którzy przetrwali prześladowania unji (ob. Unici) pod rządem rosyjskim, trwające od rozbioru Polski aż do ukazu tolerancyjnego z r. 1905, przystąpiła w czasie od r. 1905 do 1915 do Kościoła katolickiego, przyjmując obrządek łaciński. Mniejszość, niecałe 40% dawnych unitów, pozostała przy prawosławiu. Wkrótce jednak rozpoczął się między nimi ruch w kierunku
