czności kalorycznej wyżywienia, posiłki w rodzinach robotniczych były często nieracjonalne, mało urozmaicone, prymitywne w swych składnikach (duży udział potraw mącznych i zup, mało jarzyn i owoców, dużo ziemniaków, kapusty i podobnych pokarmów, często dominujących nie tylko i nie tyle ze względów oszczędnościowych, ile w wyniku odziedziczonych przyzwyczajeń i tradycji). W ten sposób odżywianie nieracjonalne nakładało się często na niedożywienie, co w sumie musiało mieć i miało ujemne następstwa dla zdrowia. Odbijało się to zwłaszcza na zdrowiu dzieci i młodzieży, choć było regułą, że właśnie dzieciom starano się zapewnić w miarę możności najlepsze odżywianie.
Tab. 12.
Porównanie struktury budżetów pracowników umysłowych robotników (budżety typowe)
| Działy wydatków |
Pracownicy umysłowi w Warszawie 1932 r. |
Nauczyciele szkół powszechnych w 1934 r. |
Robotnicy w Warszawie w 1927 r. |
Robotnicy 4 ośrodków przemysłowych w 1928 r. |
Robotnicy 4 ośrodków przemysłowych w 1938 r. | |
| miasto | wieś | |||||
| Żywność Używki Komorne Urządzenie mieszkania Opał i światło Higiena i zdrowie Odzież Kultura i oświata Ubezpieczenia, podatki Inne wydatki Długi |
30,4 2,3 13,0 4,0 5,1 3,3 12,1 5,5 8,6 10,3 5,4 |
29,5 1,5 12,7 5,0 4,9 4,8 16,2 8,8 1,0 12,7 2,9 |
27,0 2,7 7,4 4,7 4,7 4,9 16,2 11,8 0,6 16,1 3,9 |
63,8 2,4 6,4 1,9 4,5 1,5 10,9 3,6 3,0 1,3 0,7 |
54,3 3,7 4,0 3,5 4,7 1,8 16,9 3,0 — 8,1 — |
40,6 3,3 13,6 — 4,5 4,4 13,5 4,5 — 15,6 — |
| Razem | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 | 100,0 |
Źródło: J. Żarnowski, Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939, Warszawa 1973, s. 209; por. też Mały rocznik statystyczny 1939, s. 281.
W wyniku badań w sprawie odżywiania dzieci z rodzin bezrobotnych w szkołach powszechnych (podstawowych), w kilku wielkich i średnich miastach Polski stwierdzono, że prawie 1/4 tych dzieci przed wyjściem do szkoły nic nie jadła, a przeszło połowa z nich otrzymywała na obiad tylko jedno danie — zupę. Badania lekarskie wykazały też, że dzieci te wyróżniały się znacznym niedoborem wagi i wzrostu w stosunku do norm w odpowiednich grupach wiekowych.
Badania J. Jończyka wykazały, że zwłaszcza w okresie kryzysu nastąpiło zdecydowane pogorszenie stanu zdrowotnego młodzieży pracującej. Podobne zjawiska można było zresztą zaobserwować i w populacji dorosłych. Szczególnie niepokojąco wzrosła wśród nich zachorowalność na gruźlicę oraz próchnicę zębów. Pozostawało to w związku nie tylko z niedożyweniem, lecz także z pogorszeniem warunków higienicznych w przeludnionych i pozbawionych elementarnych urządzeń sanitarnych mieszkaniach, co m. in. prowadziło niekiedy do rozpowszechniania się plagi wszawicy.
Mimo wszystko ogólny stan zdrowotności klasy robotniczej w dwudziesto-
