tucjonalizacja geografii dokonała się jednak dopiero w XIX w. Przedmiot badań i funkcje geografii ulegały niejednokrotnym przeobrażeń w historii myśli geograficznej. Istotną rolę odgrywały tu przemiany techniczno-ekonomiczne i społeczno-kulturowe, ale także aktualne potrzeby potencjalnych odbiorców prac geograficznych. Dlatego też różnie pojmowano w każdej epoce historycznej, co to jest geografia i jak należy rozumieć przymiotnik geograficzny[1]. Ogólnie za przedmiot badań geografii przyjmuje się makroskopowe zjawiska i procesy zachodzące na powierzchni Ziemi, natury zarówno przyrodniczej, jak i społecznej. Taki podział przedmiotu badań geograficznych na dwa podstawowe działy, geografię fizyczną i geografię człowieka, zaczął kształtować się w okresie instytucjonalizacji tej nauki w XIX w.
Wielki wpływ na rozwój geografii i spory metodologiczne wewnątrz niej miała kwestia dualizmu przyroda — człowiek oraz związany z tym dualizmem rozwój dwóch głównych orientacji filozoficzno-metodologicznych: scjentystycznej oraz antyscjentystycznej (humanistycznej). Tam, gdzie przedmiotem badań były obiekty fizyczne i fakty niezależne od obserwatora, geografowie dążyli do stosowania naturalistycznego wzorca poznania naukowego, właściwego naukom przyrodniczym. Naturalizm stał na stanowisku, że nauki społeczne pod względem własności poznawczych nie różnią się od nauk przyrodniczych i powinny stosować te same metody i uzyskiwać metodologicznie podobne wyniki. W podejściu scjentystycznym Ziemia była opisywana w kategoriach fizycznych, statystycznych i demograficznych. Człowiek był abstrakcyjny, wyrwany z kontekstu swego życia (społeczno-kulturowego, historycznego, przestrzennego), bezrefleksyjny, zanurzony i determinowany makrostrukturami i makroprocesami. Był też bytem uprzedmiotowionym, pozbawionym sfery psychologicznej i metafizycznej. Jego związki ze światem miały charakter mechanistyczny. W tym zdehumanizowanym podejściu historia była traktowana formalnie. Służyła do ilustrowania zmian widocznych w przestrzeni, a nie do rekonstrukcji procesów społeczno-przestrzennych i roli w nich myśli, woli, aktywności ludzkiej. Natomiast tam, gdzie w badaniach geograficznych istotną rolę odgrywał upodmiotowiony człowiek, naturalistyczny wzorzec poznania naukowego musiał konkurować z alternatywnymi wzorcami uprawiania nauki, właściwymi społecznym lub humanistycznym dziedzinom wiedzy. W tym wypadku wskazywano na konieczność stosowania odmiennych podejść metodologicznych. generalnie uwzględniających „doświadczenia wewnętrzne” badanych podmiotów i podejścia samych badaczy. W wizji świata i człowieka
- ↑ A. Lisowski, Koncepcje przestrzeni w geografii człowieka, Warszawa 2003, s. 12.
