Strona:William James - Pragmatyzm plus Dylemat determinizmu.pdf/6

ne, automatyczne; lecz, skoro wchodzi w grę świadomość, czynnik wyborczy przełamuje ten determinizm przyrodniczy.
 Świadomość nie wypływa z mózgu ludzkiego. Dodaje się ona do niego, aby dopomódz jego czynnościom biologicznym, aby ułatwić człowiekowi jego przeznaczenie kosmiczne.
 Stanowisko psychologiczne James'a sprzyja indeterminizmowi, czyli, jak się mówi pospolicie: wolności woli, wolności wyboru. To samo założenie, t. j. że przyszłość nie jest z góry określona przez przeszłość i teraźniejszość, że może być taką lub inną w zależności od udziału woli istot myślących, stanowi jedno z podstawowych założeń filozofii James'a. Dla deterministy przyszłość jest nietylko „nieznana“, lecz z góry wytknięta i gdybyśmy posiadali tę wiedzę, jaką przypuszczał Laplace w swym geniuszu hypotetycznym, gdybyśmy mogli na jednę chwilę ująć wszystkie zjawiska świata we wszystkich ich szczegółach, można byłoby nakreślić formułę matematyczną — zrównanie ruchu pozwalające obliczyć w każdym momencie nieskończonej przyszłości każdy szczegół na nieskończonym obszarze świata. Dla James'a ta przyszłość jest nietylko nienznaą, lecz wogóle nieokreśloną. Może stać się tak, a może inaczej.
 Aby jednak było to logicznie możliwe, powinniśmy przyjąć, że poszczególne rzeczy we wrzechświecie nie są nierozerwalnie z sobą związane i od siebie zależne: świat nie jest jednością, lecz mnogością. Dla deterministy świat przedstawia się jako olbrzymi mechanizm, w którym nie można poruszyć ani jednego kółeczka bez poruszenia całego mechanizmu — jest to bezwględna jedność. Dla James'a świat składa się z szeregu mechanizmów: możemy dowolnie poruszać jedne, zatrzymywać drugie, zmieniać kierunek ruchu i t. d. Jest to stanowisko pluralistyczne, które nieodłączne jest dla James'a od indeterminizmu.
 Pluralizm i indeterminizm nieodłączne od siebie w myśli znakomitego psychologa, stanowią kolumnę pacierzową jego poglądu na świat. Znamionują one ten temperament