Strona:Teodor Jeske-Choiński - Poznaj Żyda!.djvu/184

kołaja V do Niemiec i Polski. Jego warem kipiące kazania, jego płomienne mowy (1453 r.) wznieciły wielki pożar przeciwżydowski...
 Tak samo czynnym i ruchliwym, jak Capistrano, był jego uczeń, franciszkanin, Bernardino de Feltre, z tą tylko różnicą, że utorował antysemityzmowi nowe drogi, zabierając się do niego praktyczniej.
 Kiedy poprzedni nieprzyjaciele Żydów zadawalali się piorunowaniem na lichwiarzów, szachrajów żydowskich, on, patrzący w przyszłość, zakładał dla ubogich stowarzyszenia pożyczkowe, udzielające pożyczek na 5 procent, co w porównaniu z odsetkami, pobieranemi przez Żydów, było wielkiem dobrodziejstwem. Feltre jest ojcem dzisiejszego ruchu spółdzielczego.
 Marcin Luther głaskał zrazu Żydów aksamitną ręką przyjaciela i pochlebcy. Napisał nawet broszurę (w r. 1523), w której gromił królów i książąt chrześcijańskich za krzywdy, wyrządzone przez nich Żydom i wzywał chrześcijan, aby przyjmowali Żydów wszędzie życzliwie, dopuszczali ich do wspólnej pracy, bo „oduczą ich w ten sposób lichwy.“ Zdawało mu się, że uda się w ten sposób zjednać ich dla protestantyzmu, zasymilować ich. Ale kiedy mu jego protegowani odpowiedzieli broszurami, wydrwiwającemi chrześcijaństwo, kiedy, zamiast się nawracać do ewangelizmu, usiłowali jego samego nawrócić do judaizmu i korzystając z czasów burzliwych, wywrotnych, uprawiali lichwę jeszcze bezwzględ-