Strona:Stanisław Załęski - Jezuici w Polsce w skróceniu 5 tomów w jednym.djvu/236

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

szono ją wraz z szkołami niższemi, którym r. 1705 przybyły humaniora z retoryką. Dla wojen jednak i zarazy, rozpuszczano szkoły 1707, 1709 i 1715 r., uporządkowano je dopiero 1725 r., konwikt szlachecki otwarto 1720 r. Nowy kościół św. Piotra i Pawła, wymurował koło 1730 r. sędzia grodzki rzeczycki Franciszek Dernałowicz, ojciec superiora bobrujskiego, Antoniego.
Praca misyjna nie ustawała. Rosyjski jenerał Weissbach, gorliwy katolik, wyjednał u cara Piotra 1719 r., że kapelan jego obozowy, Jezuita Tomasz Richter, z O. Dominikiem Makowieckim, apostołowali na Ukrainie zadnieprskiej, a szlachcic Pomarnicki zapisem 20.000 złp., zapewnił byt tej misyi ad fines Moscoviae in Ukraina.
W Chalczu nad Sożą, fundowali 1731 r. misyę z domem dla dwóch księży i kościołem, bracia Chaleccy, Kazimierz starosta rzeczycki, Antoni podkomorzy rzeczycki. Fundusz dla trzeciego misyonarza, który obsługiwał kościółek i misyę w Turczynie, opatrzył 1738 r. Jan Żaba, starosta starodubski, brat Jezuity. Misya chalecka przetrwała do 1820 r.
Po przyłączeniu 1756 r. rezydencyi bobrujskiej do prowincyi mazowieckiej, zwinięto 1771 r. poetykę i retorykę, natomiast urządzono 3 probacyę dla 6 młodych księży Jezuitów. W tym składzie zastało ją klemensowe brewe 1773 r. Parafię objęli księża świeccy, szkoły, zamienione na podwydziałowe, akademia wileńska.

§. 102. Kolegium w Dyneburgu, w województwie i dyecezyi inflanckiej, i należące do niego domy misyjne. 1626—1773.

Już w latach 1583—1622, Jezuici ryzcy i dorpatcy, apostołowali całymi miesiącami w Dyneburgu i jego »trakcie« czyli obwodzie, gdzie łotewska ludność hołdowała nierzadko bałwochwalstwu. Wojewoda smoleński Aleksander Gosiewski, odebrawszy 1626 r. Dyneburg Szwedom, założył 1631 r. rezydencyę jezuicką nadaniem dóbr Aulmujża (Aul, Awlia), którym przybyły w ciągu lat dobra Użwałd i Smołwy, folwarki Jurazyszcze i Warkow. Pierwszy przez lat 7 superior Piotr Kulesza, uporządkował pracę przy kościele farnym i misye łotewskie i niemieckie, w braku bowiem świeckiego kleru i dla ubóstwa biskupów inflanckich, Jezuici od 1583 r., byli nietylko apostołami Inflant, ale wyręczali biskupów w zarządzie dyecezyi. Następca jego, Jerzy Eiger, otworzył 1638 r. szkoły niższe, którym przybyły 1641 r. humaniora.
Wojny szwedzkie i moskiewskie 1655—1659 r. rozegnały rezydencyę. Wskrzeszono ją 1660 r., szkoły niższe 1670 r., humaniora 1672 r., dodano retorykę 1716 r.; główna jednak akcya wymierzona była na misye w polskich Inflantach i Kurlandyi. Dzięki tym misyom, a w części małżeństwom z Polkami, blizko 30 dawnych rodzin rycerskich (Niemców protestantów) w Inflantach, powróciło w latach 1650—1720 do katolicyzmu i spolszczyło się, a gdy prawie drugie tyle polskich rodzin szlacheckich tam się osiedliło, stało się całe księstwo inflanckie katolickiem i polskiem; protestanci w XVIII wieku mieli tylko jeden zbór w Krzyżborku.