Obraz przemian, a raczej pierwszych wyłomów, które powstały w społeczności pasterskiej na skutek zetknięcia się z miastem. Historycznie umiejscowiona między rokiem 1860 a 1870, w okresie wprowadzenia normalnego poboru wojskowego, podatków, austriackiej konstytucji, a także tu i ówdzie obowiązkowego szkolnictwa powszechnego. Szczególną wagę wszakże miały przemysłowe wyręby lasu na większą skalę, które naruszyły wielką puszczę karpacką, istny rezerwat przyrody, o którym nieco wcześniej Wincenty Pol się wyraził, że była to największa puszcza leśna w środkowej Europie. Wyręby naruszyły także rezerwat społeczny. Nie znane dotąd narzędzia i zabiegi techniczne, komunikacja na razie nie tyle ułatwiona, co częstsza i żywsza niż dotąd, przypływ większy niż dotąd nowych ludzi, powolna przemiana pasterzy w samowystarczalnych rolników, a niektórych grup ludzkich nawet w robotników leśnych, wszystko to zdążało ku przemianie. A jednak mimo to wszystko obyczaj, magia, cała umysłowość pasterska jeszcze nie zanika, czasem chowa się, czasem broni się, roznieca się nawet jak pochodnia gaszona wiatrem, to znów przystosowuje się, także w nowszych warunkach szukając niezależności. (...)
