nych. Zawarte w niej postanowienia polegały na umowie między Stolicą Apostolską, a państwem pruskiem. Ogłoszona przez króla pruskiego jako ustawa państwowa, miała znaczenie konkordatu i obowiązywała jako konkordat także w leżących wtedy na obszarze państwa pruskiego diecezjach gnieźnieńsko-poznańskiej i chełmińskiej.
Determinizm, teorja filozoficzna, która zaprzecza istnienia wolności woli. Według tej teorji wszystkie akty woli ludzkiej są wymuszone przez przyczyny zewnętrzne lub pobudki wewnętrzne. Najsurowszą formą determinizmu jest determinizm fatalistyczny, który głosi, że losy ludzi są zgóry postanowione i że żaden akt woli ludzkiej zmienić ich nie może. Taką jest wiara Mahometan. Także zwolennicy Kalwina nauczają, że Bóg przeznacza ludzi, bez względu na ich przyszłe zasługi lub występki, jednych na zbawienie, drugich na potępienie. Determinizm panteistyczny wyklucza wolność woli z innych przyczyn. Według Spinozy dusza ludzka jest jedną falą oceanu — Bóstwa a przeto nie może postąpić inaczej jak tylko według woli owej boskiej prasubstancji. Determinizm materjalistyczny uważa człowieka za produkt sił chemiczno-fizycznych, jak urodzenie, pokarm, sposób życia a siły te za wykluczające wszelki objaw wolnej woli człowieka. Wreszcie determinizm, zwany psychologicznym, czyni decyzję ludzką zawisłą od rozmaitych stanów wewnętrznych duszy, które również mają wykluczać wolność woli.
Według wszystkich tych teoryj człowiek miałby być automatem, poruszanym ręką natury czy Stwórcy, a więc nieodpowiedzialnym za swoje czyny, niegodnym nagrody za dobre ani nie zasługującym na karę za złe.
W drugą ostateczność wpada indeterminizm, wedle którego akt woli ludzkiej nie ma wogóle żadnej przyczyny, wola nie ulega żadnym wpływom ani pobudkom, jest tylko „chceniem dla chcenia“.
Deuterokanoniczne księgi, ob. Kanon ksiąg świętych.
Deuteronomium, księga powtórzonego prawa, ostatnia księga Pentateuchu, czyli Pięcioksięgu Mojżesza (ob. Pentateuch).
Deutschkatholiken, ob. Niemieccy katolicy.
Dewocja (= pobożność). Wyrazu tego używa się często na oznaczenie fałszywej pobożności, zwanej także bigoterją.
Dewolucja, w prawie kanonicznem: uprawnienie do obsadzenia beneficjum kościelnego, przechodzące na wyższego zwierzchnika kościelnego w razie, gdyby powołany do wykonania dotyczącego prawa, nie wykonał go w sposób przepisany. A mianowicie jeżeli biskup-ordynarjusz w ciągu sześciu miesięcy od odebrania wiadomości, że beneficjum zawakowało, nie nada go bez słusznych powodów zwłoki, prawo nadania przechodzi drogą dewolucji na Stolicę Apostolską. Także jeżeli duchowne kolegjum wyborcze nie wybierze beneficjata w czasie przepisanym, prawo wyboru przechodzi na tego przełożonego kościelnego, któremu przysługuje prawo potwierdzenia ewentualnego wyboru lub na tego, kto ma sukcesywne prawo obsadzenia tego beneficjum.
Diakon, ob. Diakonat.
Diakonat, obecnie godność tytularna, dawniej urząd kościelny, do którego należało w pierwszych wiekach chrześcijaństwa usługiwanie przy ofierze mszy św., opowiadanie słowa bożego i udzielanie chrztu. Obecnie jest to najniższy stopień hierarchji kościelnej, który otrzymuje się przez przyjęcie święcenia, poprzedzającego święcenia kapłańskie. Do uprawnień diakonów należy, według obecnego prawa kanonicznego, udzielanie chrztu, o ile niema kapłana, udzielanie komunji św. za zezwoleniem biskupa lub proboszcza, wystawianie i chowanie Najśw. Sakramentu i prawo głoszenia kazań.
Diakonisy, w pierwszych wiekach chrześcijaństwa kobiety niezamężne, tj. dziewice lub wdowy, którym powierzano niektóre pomocnicze czynności w kościele, jak np. dozór przy wejściu do kościoła, przeznaczonem dla kobiet, nauczanie katechumenek przed chrztem, funkcje pomocnicze przy chrzcie kobiet i t. p. Ich obowiązkiem było także odwiedzanie i pielęgnowanie chorych kobiet. W IV
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/74
Ta strona została przepisana.
