Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/300

stus posiadał tylko jedną, wolę (z gr. monos — jedyny, thelema — wola). Błędnej tej nauce przeciwstawił papież Honorjusz I (625 — 631) swój pogląd o jedności woli moralnej a nie woli fizycznej w Chrystusie. Sobór powszechny w Konstantynopolu (680 — 681) potępił monoteletyzm i orzekł, że w Chrystusie należy uznawać dwie naturalne wole i dwa naturalne działania. Dwie te wole, wynikłe z dwóch natur Chrystusa, boskiej i ludzkiej, nie są sobie przeciwne, lecz wola ludzka ulega woli boskiej.

 Mons pietatis (łać. „góra miłosierdzia“), bank zastawniczy, lombard. Zakładane od XV w., pierwotnie przez franciszkanów, instytucje filantropijne, chroniące ludność ubogą od lichwy przy pożyczaniu na zastaw, rozszerzyły się z Włoch na Niemcy i Francję. W Polsce pierwszy mons pietatis założył ks. Piotr Skarga w Wilnie (1579) i w Krakowie (1584). Warszawski mons pietatis, założony w r. 1743 przy kościele misjonarzy, objęło w r 1824 Towarzystwo Dobroczynności. Banki Miłosierdzia istnieją dotychczas w Krakowie i we Lwowie.

 Monstrancja, przyrząd liturgiczny do wystawiania na ołtarzu, obnoszenia Najśw. Sakramentu i błogosławienia.

 Montaniści, sekta z II wieku, założona przez Montana w Frygji (ok. r. 156), który głosił, że jest zesłanym przez Boga Parakletem, przepowiadał bliski koniec świata i nawoływał do pokuty. Siedzibą sekty były miasta frygijskie Pepuza i Tymium, stąd zwolenników jej zwano także frygijczykami, katafrygijczykami albo pepuzjanami. Sami nazywali się pneumatykami. Zachowywali surowe posty, zabraniali powtórnego małżeństwa i zalecali szukanie męczeństwa za wiarę, potępiali zaś ucieczkę przed prześladowaniem. Oprócz Azji Mniejszej znaleźli wyznawców w Afryce północnej, gdzie do nich należał słynny pisarz i polemista Tertuljan (ok. 160 — 230). W Rzymie naukę Montana głosili z początkiem III wieku Proklus i Eschines. Potępił ją papież Zefiryn (199 — 217). Mimo potępienia ze strony Kościoła i prześladowań władzy świeckiej sekta montanistów utrzymała się do VII w.

 Moralność jest uznaniem i spełnianiem obowiązku czynienia dobrze a unikania zła. Moralnym nazywamy człowieka, który nietylko umie rozróżnić pomiędzy złem a dobrem i poczuwa się do obowiązku czynienia dobrze a unikania zła, lecz także posiada odpowiednią siłę woli do spełnienia tego obowiązku. Prawami moralnemi są te prawidła, zapomocą których człowiek rozróżnia pomiędzy czynem złym a dobrym. Prawidła te ujmuje etyka w system, będący filozof ją moralności (ob. Etyka).
 Porównawcza historja religji okazuje, jak różnorodne i ścisłe związki zachodzą między religją a moralnością, począwszy od tabu ludów dzikich i od sądów bożych ludów chrześcijańskich, na najniższym stopniu religijnej kultury stojących, aż do dążenia do Królestwa Bożego na ziemi, na stopniu najwyższym. Religję z moralnością łączy nietylko idea odpłaty, sankcja, obietnica nagrody za dobre i groźba kary za złe: ponad nią stoi idea moralności jako służby bożej, spełniania nakazu bożego, pojęcie siły moralnej jako daru bożego, urzeczywistnienia moralności jako panowania Boga na ziemi, wogóle idea, wedle której moralność jest częścią religji, obcowania z Bogiem.
 Dopiero religja zmieniła obyczaj na obyczajność, czyli moralność, ukazując umysłom ludzkim Boga, jako prawodawcę i sędziego, badającego ludzkie serca.
 Istnieją systemy moralności, stojące poza religją. Wprowadza je: 1) utylitaryzm, który stawia za cel moralności pożytek osobisty (eudemonizm, hedonizm, epikureizm) lub pożytek społeczny (altruizm), 2) ewolucjonizm, który uważa rozwój i postęp ludzkości za normę etyczną, 3) intuicjonizm, czyli „smak etyczny“, wreszcie 4) kantyzm (kategoryczny nakaz rozumu (ob. Kant). Od tych wszystkich systemów moralność chrześcijańska, szukająca źródła praw moralnych w Bogu, różni się tem, że według niej prawo moralne jest i musi być stałem i niezmiennem, koniecznem i powszechnem, t. j. obowiązującem zawsze i wszystkich jednako. Ce-