Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/265

 Litterae formatae, ob. Epistolae formatae.

 Litterae testimoniales, kościelny dokument urzędowy, stwierdzający kwalifikacje kleryka do otrzymania święceń duchownych.

 Liturgiczna komisja w Rzymie, ustanowiona przez Piusa X w r. 1906, zbiera się 10 razy do roku w celu ba-dania kwestyj liturgicznych i wydaje czasopismo specjalne „Ephemerides liturgicae“, wychodzące co miesiąc.

 Liturgiczne barwy, ob. Szaty liturgiczne.

 Liturgiczne księgi, ob. Liturgiczne prawo.

 Liturgiczne prawo, zbiór przepisów, określających sposób odbywania służby bożej, wydanych przez prawowitą władzę kościelną. Na mocy uchwał soboru trydenckiego (1545 — 1563) władza wydawania ogólnie obowiązujących przepisów liturgicznych w Kościele katolickim przysługuje tylko papieżowi, którego organem jest kardynalska „kongregacja św. obrzędów“. Biskupi nie mogą nic zmieniać w księgach liturgicznych, ani ustanawiać nowych uroczystości, ani zatwierdzać nowych oficjałów, ani też rozwiązywać kwestyj liturgicznych. Głównemi zbiorami prawa liturgicznego w Kościele katolickim są księgi liturgiczne, a mianowicie mszał, brewjarz, rytuał, pontyfikał biskupi, Martyrologium i ceremonjał papieski. Wszczęta przez papieża Piusa X działalność na polu liturgji ma na celu zbliżenie dusz do życia Kościoła przez zrozumienie liturgji i wyznaczenie wiernym właściwego w niej udziału. Tym zagadnieniom nowoczesnego ruchu liturgicznego w świecie katolickim poświęcone jest wychodzące od r. 1929 w Krakowie polskie czasopismo liturgiczne pod tytułem „Mysterium Christi“.
 U protestantów sprzeczne stanowiska Lutra i Kalwina wobec kultu zewnętrznego oraz zachowanie większości obrzędów katolickich przez kościół anglikański wywołało spory dotychczas trwające. Luter pod naciskiem swych zwolenników wydał w r. 1526 rodzaj księgi liturgicznej p. t. „Deutsche Messe und Ordnung des Gottesdienstes“, ale zastrzegł się wyraźnie, że nie zobowiązuje nikogo do zachowywania tych przepisów i pozostawił wszystkim gminom protestanckim wolność stosowania dawnych zwyczajów liturgicznych. Wskutek tego zamieszanie w sprawach obrzędowych, powstałe już za życia Lutra, spotęgowało się za czasów wojny trzydziestoletniej do tego stopnia, że Gustaw Adolf, król szwedzki i protektor protestantyzmu w Niemczech, rozkazał w r. 1652 wydać „agendę“, czyli księgę liturgiczną dla Magdeburga i Halberstadtu. Za jego przykładem poszli inni władcy protestanccy i korzystając z praw, które im nadawał protestantyzm w sprawach kościelnych, wydawali, zwłaszcza za czasów państwa policyjnego w XVIII wieku, bardzo szczegółowe przepisy liturgiczne. Szczególnie odznaczył się w tym względzie król pruski, Fryderyk Wilhelm III, zwany „liturgistą na tronie“. Gdy powoływane przezeń komisje liturgiczne nie mogły, wskutek niezgodności zapatrywań, wywiązać się z włożonego na nie zadania, wypracował sam i wydał (1816 — 1822) liturgję dla Poczdamu i Berlina, a gdy ta spotkała się z opozycją teologów protestanckich pod wodzą Schleiermachera, profesora uniwersytetu berlińskiego, powołał się na przysługujące mu jako panującemu „prawo liturgiczne“ i wezwał w r. 1825 wszystkie kościoły protestanckie w Prusach do przyjęcia tej liturgji. Tylko 12 duchownych z Schleiermacherem na czele oparło się temu rozkazowi. Obawiając się rozbicia t. zw. unji między wyznaniem augsburskiem a reformowanem, która doszła do skutku za jego wpływem w r. 1817 (ob. Unja, II), zgodził się wreszcie Fryderyk Wilhelm na wydanie dla poszczególnych prowincyj pruskich „dodatków do agendy“, mających uwzględniać ich lokalne odrębności, poczem i Schleiermacher, zagrożony utratą stanowiska a grożący ze swej strony wystąpieniem z kościoła urzędowego, zgodził się na przyjęcie liturgji królewskiej. W nowszych czasach powstawały w Niemczech w poszczególnych krajach protestanckich osobne księgi liturgiczne (Baden 1858, Saksonja 1880, Szlezwik-Holsztyn 1891, Hannower 1900), zwane agendami. Wszelkie dążenia do ujednostajnienia liturgji pro-