Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/253

wydali traktat teologiczny p. t. „Exegesis perspicua et ferme integra controversiae de sacra coena“, w którym wyszydzali opinje luteranów, elektor saski, spostrzegłszy niebezpieczeństwo, grożące z ich strony luteranizmowi, wypędził z kraju najgorliwszych filipistów a ich przywódcę Peucera kazał uwięzić. Spór o kryptokalwinizm wszczął się na nowo w czasie od 1586 do 1591 r. za elektora saskiego Chrystjana I, który popierał szerzącego kalwinizm kanclerza Mikołaja Crella. Jego następca, Chrystjan Wilhelm I przywrócił panowanie lu-teranizmu w Saksonji a kanclerz Crell został ścięty (1601).

 Kryptokatolicyzm, tajny katolicyzm. Kryptokatolikami albo kryptopapistami nazywali fanatyczni luteranie tych teologów protestanckich, którzy usiłowali doprowadzić do zjednoczenia mnożące się sekty protestanckie. W Anglji kryptokatolikami nazywają zwolenników zbliżenia do Kościoła katolickiego (ob. Pusey Edward).

 Kryptycy, ob. Ubikwizm.

 Krzywoprzysięstwo, świadome stwierdzanie nieprawdy przez przysięgę. Prawo kanoniczne uważa krzywoprzysięstwo za występek „mixti fori“, t. j. karany tak przez władze duchowne, jak przez świeckie, i karze krzywoprzysięzcę, jeśli jest duchownym, przez suspensę a jeśli jest świeckim, przez interdykt. Krzywoprzysięstwo jest karalne wedle wszystkich kodeksów karnych świeckich, uznających przysięgę.

 Krzyż, symbol chrześcijaństwa, był u Rzymian i Greków narzędziem męki i kary hańbiącej. Jako emblemat był u Egipcjan i u Hindusów symbolem słońca (crux ansata, ob. Swastyka). W starożytności wyobrażenie krzyża nie zawsze było emblematem, często tylko motywem ornamentacyjnym. Teorja ewolucjonistyczna, usiłująca wyprowadzić chrześcijańską cześć krzyża z bramanizmu, nie ma uzasadnienia, bo legenda o śmierci krzyżowej Wisznu powstała dopiero w VII w. po Chr. pod wpływem chrześcijaństwa a bramanizm nic o niej nie wie. U żydów „drzewo wiadomości złego i dobrego“ oraz „drzewo żywota“ (Gen. II. 9.17 i III.3) są symbolami doskonałości, którą ludzkość utraciła przez grzech. Wąż miedziany, zawieszony na żerdzi, ukazywany przez Mojżesza żydom na pustyni i uzdrawiający od ukąszenia wężów jadowitych (Numeri XXI.8 — 9), jest figurą (przedobrażeniem) krzyża Chrystusowego.
 Religja chrześcijańska czci krzyż jako znak zbawienia. W tem znaczeniu pierwsi chrześcijanie umieszczali krzyż albo alegorje krzyża, np. kotwicę, przeciętą linją poprzeczną, maszt okrętowy w kształcie krzyża, literę T, na nagrobkach, na sprzętach domowych, narzędziach, księgach i t. p. W IV wieku wyobrażano baranka pod krzyżem, w VI w. baranka na krzyżu. Postać ludzka Chrystusa na krzyżu (krucyfiks) pojawia się po raz pierwszy w V w., od IX w. z wyrazem cierpienia. Począwszy od XII w. Chrystus na krzyżu nosi koronę cierniową.
 Cześć krzyża w religji katolickiej objawia się w trzech formach: 1) jako cześć samego krzyża, na którym wisiał Chrystus, a mianowicie cześć relikwij Krzyża św. (ob. Drzewo Krzyża św.), przez obchodzenie świąt Znalezienia św. Krzyża (3 maja) i Podwyższenie św. Krzyża (14 września), 2) wizerunki krzyża (krucyfiksy) i 3) znak krzyża, czyniony ręką (ob. Żegnanie się). Według przepisów liturgicznych brak krzyża na ołtarzu jest przeszkodą do odprawiania mszy św. Krzyże procesjonalne są różnej formy, stosownie do przeznaczenia, jak krzyże parafjalne, brackie, pogrzebowe, kapitulne, arcybiskupie, patrjarsze, papieskie. Krzyż „triumfalny“ umieszcza się w kościele nad wejściem do prezbiterjum w t. zw. tęczy, czyli luku triumfalnym.

 Krzyża św. zakony i kongregacje. 1) Oprócz niemieckiego zakonu krzyżaków, założonego w czasie wypraw krzyżowych dla obrony chrześcijan przed niewiernymi i dla pielęgnowania chorych, sekularyzowanego w XVI w. i zamienionego na protestancki order pruski, byli kawalerowie krzyżowi włoscy, zakon rycerski, założony w r. 1169 przez papieża Aleksandra III i zniesiony przez papieża Aleksandra VII w r. 1656; belgijskoholenderscy (Kruisherren), zakon, za-