Strona:Stanisław Karwowski - Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego T2.pdf/83

skiego i nie kładł wielkiej wagi na tę sprawę, a co najwięcej przyznawał, że to dobra sposobność dla pewnej liczby Polaków ćwiczenia się w rzemiośle wojennem, napisał Berwiński do niego list, datowany z obozem na Kosowem polu 25 września 1860 r., w którym te mieszczą się słowa:
 Polacy zanadto zapatrzeni na zachód, na Włochy, nie baczą, że jest zawiązek armii polskiej w Turcyi: jest nim formacya chrześciańska Sadyka paszy (Michała Czajkowskiego) jest nim 1-szy pułk Kozaków i szwadrony dragońskie. Jest to zbrojny wyraz myśli narodowej, a taki tylko wyraz rozumiany będzie przez dyplomacyę. Chcąc odzyskać niepodległość, trzeba chwycić za broń. Turcya gotowa rozszerzyć formacyą, gdyby się znaleźli polscy oficerowie i pewna liczba podoficerów. Przyślijcie nam więc kilkudziesięciu ludzi. Tym sposobem formacya chrześciańska przybierze charakter polski. Bułgar, Bośniak, a nawet Tatar krymski w parę miesięcy mówi, śpiewa i klnie po polsku już teraz.”
 W tej sprawie zwracał się Berwiński także do Gustawa Potworowskiego, Libelta, Władysława Niegolewskiego i dr. Ludwika Gąsiorowskiego.
 Ani Libelt ani Niegolewski ani Potworowski nie odpisali Berwińskiemu. Bentkowski zaś, nie przyznając garstce Polaków w Turcyi takiej politycznej ważności, jaką jej przypisywał Berwiński, odpowiedział mu, że „sił, zaprzątniętych w kraju, nie należy rzucać ryzykownie za granicę i trwonić.” „To — pisał Bentkowski — co zrobim ze siebie i dla siebie, będzie rozstrzygającem na przyszłość kraju, to zaś, co się zrobi zewnątrz, będzie w danym razie pomocniczem.”
 Na zarzut Bentkowskiego, że charakter formacyi chrześciańskiej jest niejasny, odpowiedział Berwiński z Prylepu 27 lutego 1861 r. w ten sposób:
 „Nie jest niejasnym, lecz skomplikowanym, bo wobec Turcyi i rządu tureckiego jest to przedewszystkiem formacya chrześciańska, wobec ludności chrześciańskich, podległych Porcie, jest chrześciańsko - słowiańską, wobec kwestyi politycznej słowiańsko - polską. Chrześciańskie ludności widzą w nas pierwszych swoich reprezentantów i pro-