umiano i nie chciano rozróżniać. Romantyczna poezya i myśl zlewała się w jedno z apoteozą szlachetczyzny Pola. Sprawę emigracyjnej myśli traktowano ryczałtowo. Z pośpiechem i bez dokładnego badania zamykano dotychczasowy rozdział w dziejach myśli polskiej. Dla całych pokoleń wyrastających po r. 1863 myśl emigracyjna znana jest jedynie przez pryzmat tych polemicznych i nieco szablonowych sądów. Dlatego też w dziedzinie tej czeka nas jeszcze tak wiele i tak ważnych odkryć. Jesteśmy bogatsi, niż przypuszczamy, bogatszą posiadamy spuściznę, niż to się może wydawać na zasadzie uprzedzonych sądów historyków i krytyków ostatniego okresu. Ze scharakteryzowanego tutaj stanu rzeczy wynikała jeszcze jedna konsekwencya. Emigracya polska zawarła w sobie najcenniejszą treść polskiej kultury, usiłowała stopić ją z wynikami współczesnej sobie europejskiej myśli. Gdy mówię o wynikach europejskiej myśli, pojmuję te wyrazy w najpoważniejszem znaczeniu, pojmuję ten szlachetny entuzyazm, jaki ożywiał przed rokiem 1848 wszystkie podnioślejsze umysły.
