w dziełach swych artystycznych, nie w swej przygodnej publicystyce zrozumieli moralną doniosłość pracy, która musi być w społeczeństwie naszem, w tej nowej fazie jego rozwoju dokonaną. Prus odczuł piękno kultury, odczuł potęgę wielkich mechanizmów społecznych. Gdy się czyta jego pisma można robić uwagi i spostrzeżenia: tak myśleli i czuli ludzie którzy do Warszawy jeszcze dyliżansem, a tak ci, którzy już znali tylko koleje. Prus nie posiada tak rozpowszechnionego u nas, a tak dziecinnie śmiesznego lekceważenia dla mteryalnych zdobyczy kultury ludzkiej. Pojmuje całą ich wagę, co więcej czuje ją. Prus w swoich powieściach reprezentował nieustannie tę pozytywną wartość urządzeń nowoczesnego żyda, narzucał czytelnikowi swój zachwyt i podziw dla nich, kształcił on w ogóle polskim psychologię nowoczesnego człowieka. Proces ten bynajmniej nie skrystalizował się w naszym ogóle. Przemaga u nas jeszcze uczuciowa nieufność względem aparatu kultury, parafiańskie niedowierzanie. Socyalistyczna polemika nadawała nieraz temu zacofaniu myślowemu
