Strona:Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności - 1887 - Tom 19.djvu/021

Z Wikiźródeł, wolnej biblioteki
Ta strona została przepisana.

bezpośredni stosunek oprawców do króla i bezpośrednią od tegoż zawisłość, z drugiéj zaś na zupełną zresztą samoistność tego urzędu, a to tém bardziéj, że nie posiadamy żadnéj wzmianki z przed r. 1388, któraby nam wskazywała, że justycyjaryjusz nie od króla, tylko od jakiegoś innego wyższego urzędnika był zależnym lub takowemu podlegał. Przemawiałoby za tem i pochodzenie urzędu justycyjaryjuszów z Czech, a wreszcie statut Kaźmierza W. który nazywając oprawcę iudex maleficorum i przeciwstawiając go innym urzędnikom, jak sędziom ziemskim, starostom, kasztelanom, ich sędziom i służebnikom, wskazuje na samoistność i odrębność urzędu oprawcy. Na podstawie więc tego wszystkiego powziąć musimy przekonanie, że oprawca był urzędnikiem królewskim, jedynie królowi odpowiedzialnym i żadnemu z urzędników nie podporządkowanym, ale tylko w wieku XIV przed r. 1388. Źródła bowiem z wieku XV przemawiają za pewną zawisłością oprawców od starostów, a zarazem za upadkiem znaczenia tego urzędu. Wprawdzie oprawcy w początkach w. XV są wszyscy nobiles[1], czasami noszą nawet tytuł dominus[2], jednakowoż równocześnie znachodzimy w aktach tego samego oprawcę, nazwanego ministerialis, co wskazuje na jego podrzędny charakter[3], a w r. 1430 i później oprawcy już po większéj części jako familiares domini capitanei występują. W aktach łęczyckich zaś oprawca już w r. 1399 jako urzędnik grodzki starościński występuje[4], a nadto tytuł jego procurator castri każe się w nim domy-

  1. W wieku XIV byli nadto i heredes, jak świadczy zapiska sądu ziemskiego Krakows. z r. 1381. (St. Pr. Pol. Pom. T. VIII. Nr. 628). Crzistko condam iustitiarius heres de Chechel.
  2. St. P. P. P. T. II. N. 1657, tudzież Inscr. Castri Crac. I, p. 91, dominus Nicolaus Gnisiński iustitiarius terre Cracoviensis.
  3. Inscr. Castri Crac. I, p. 77, r. 1419 „Nicolaus Gnisiński ministerialis”.
  4. Akta Łęczyckie, I. N. 4675. „Jaszco iustitiarius in hac parte domini capitanei”.