osobistej (jak to czyni etyka stoicka i średniowieczna chrześcijańska), lecz przedewszystkiem potrzebą narodową.
„Mesjanizm — czyli odmienienie powszechne“, mówi Mickiewicz. „Mesjanizm — czyli odmienienie świata“, określa Słowacki. Dla mesjanistów świat nie jest teatrem, lecz rzeczywistością, którą trzeba „wziąć w ramiona i umiłować i oddać ją słońcem“ (Słowacki). Istotą mesjanizmu jest przemienienie świata na tle sankcji religijnej przez zbiorową wolę jednostek, poddanych nakazowi osobistej dyscypliny.
Owem więc poszukiwanem wciąż dotąd
„Słowem, które rozkuje rozpacz marmurową,
Które z serc wieko podejmie kamienne,
rozwiąże oczy, tylą łez brzemienne“,
owym, jak mówi Słowacki, „Sakramentem, coby w organizmie Polski chodził siłą skrytą, jak krew żyjąca“ — jest mesjanizm, czyli budowanie całokształtu kultury narodowej w związku z ogólnym rozwojem cywilizacji europejskiej i pracą człowieka na globie. Wyraża to Mickiewicz w „Prelekcjach“.
Każdy jest odpowiedzialny za zło, o którem wie. Wiedzą o tem Wieszczowie. To też praca nad obudzeniem poczucia obowiązku narodowego i odpowiedzialności społecznej jest istotą życia i twórczości naszych największych poetów.
Szło im o wytworzenie zbiorowej duszy w narodzie, o wypracowanie takiego tonu ducha, któryby zapewnił, zagwarantował wzniesienie w tym duchu wszechstronnej budowy społeczeństwa nowożytnego. Dawali nam oni „nutę pieśni“ (Mickiewicz), czekając aż „słowa“ do niej dorobim sami; dawali nam „ducha“, wiedząc,
