Strona:Roman Plenkiewicz-Mikołaja Reja z Nagłowic etyka.djvu/018

tron kmiecia Piasta, dającego początek przez lat 500 panującej u nas dynastyi.
 Choćbyśmy go nawet za mit historyczny uznali, pozostaje sama dynastya, której kronikarze pochodzenie kmiecia przyznają.
 Ów arator ducis Gallusa występuje w Kronice Mistrza Wincentego i Mierzwy, jako humilimus, u Boguchwała, jako pauper agricola. Tak było w XII i XIII stuleciu. W wieku XV i XVI z rozwielmożeniem się stanu rycerskiego, daje się w późniejszych historykach spostrzegać jakieś wahanie, jakby chęć zatarcia śladu tak skromnego pochodzenia królów i książąt. Tak Długosz owego Piasta nie nazywa już z prosta oraczem, lecz z rzymska vir, jakby miał na myśli Cyncynata przy pługu. Szczerszy od niego Miechowita, choć w szczegółach idzie za nim do r. 1480, co do Piasta przyjmuje wersyą Boguchwały i znów go nazywa „rolnikiem i pasiecznikiem“ (agricola et mellarius); ale Kromer nic już o jego pochodzeniu wiedzieć nie chce i daje mu miano „civis Crusvucuensis“, czyli, że znów o wyobrażenie rzymskie civis romanus potrąca. Wreszcie Marcin Bielski w Kronice świata robi go myeszczaninem krusswickim, gdyż według wyobrażeń w. XVI mieszczanin, jako rządzący się autonomicznie prawem majbuskiem, znaczył zawsze coś więcej, niż chłop panu podległy. Bez względu jednak, co o jego pochodzeniu podają, wszyscy godzą się na to, iż był królem obrany. Gdyby nawet ta wersya była przeszczepiona do naszych dziejów z podań czeskich o Przemyślu ― oraczu, powołanym na tron przez oddanie mu ręki Lubuszy, jeszcze nie straciłaby ona nic ze swej doniosłości historycznej. Dowodziłaby bowiem, że tak u Polan, jak Czechów, stan społeczny w tych zamierzchłych czasach był jeden i ten sam. Kto bronił kraju orężnie, należał do drużyny książęcej, z której później wyłoniło się uprzywilejo-