Słonima, Wołkowyska i Prużanny[1]. Zeszyt I-y (por. Aneksy 1–6). Jest to praca z 1883 roku, dotycząca wykorzystania roślin przez mieszkańców dawnych wschodnich kresów Rzeczypospolitej (obecnie w większości to terytorium Białorusi, por. Fig. 1 i Aneks 5).
Autor rękopisu
Michał Fedorowski urodził się 1 września 1853 roku w Warszawie. W szkicu autobiograficznym napisał o sobie: „Polak, katolik, z rodziny kaszubskiej, osiadłej w pierwszej ćwierci w. XIX w Księstwie Warszawskim, a z biegiem lat i na Litwie” (Federowski 1935). Zafascynowany kulturą ludową, pomimo braku formalnego wykształcenia w tej dziedzinie, rozpoczął w 1875 roku badania etnograficzne we Włodowicach (obecnie woj. śląskie). Wspierały go tak wybitne postacie polskiej nauki, jak Jan A. Karłowicz (1836–1903), Oskar Kolberg (1814–1890) i Zygmunt Gloger (1845–1910). Owocem owych badań była dwutomowa monografia pt. Lud, okolic Żarek, Siewierza i Pilicy: jego zwyczaje, sposób życia, obrzędy, podania, gusła, zabobony, pieśni, zabawy, przysłowia, zagadki i właściwości mowy (Fedorowski 1888, Federowski 1889).
Fundamentalne dokonanie M. Fedorowskiego, realizowane w przeciągu ponad ćwierćwiecza, to dokumentacja folkloru ziemi białoruskiej, a ściślej – terenów określanych wówczas jako Ruś Litewska, gdzie pełnił funkcję administratora majątków ziemskich. We wspomnianym szkicu autobiograficznym (Federowski 1935) tak opisuje swoją działalność: „W okresie powyższym jest w nieustanym kontakcie z Krakowem, najsampierw jako współpracownik Komisji Fizjograficznej, a z biegiem czasu Antropologicznej; bada florę dziko na Białorusi rosnącą i sporządzone zielniki i opracowane monografje składa w Akademji[2]. Jednocześnie (…) bada na Rusi Litewskiej kościoły, pałace, bóżnice, obok tego bada i rozkopuje sadyby pierwotne, usypiska, kurhany i całe cmentarzyska, przytem skrzętnie gromadzi wszelkie przyczynki do mapy Litwy przedhistorycznej”.
Materiał dokumentacyjny, liczący dziesiątki tysięcy obiektów archeologicznych, etnograficznych, przyrodniczych oraz grafik, M. Fedorowski przekazywał do tymczasowego depozytu Z. Glogerowi. Zarazem, co godne podkreślenia, takie same egzemplarze tych obiektów (tzw. dublety), rozsyłał do muzeów, bibliotek i towarzystw naukowych Królestwa Polskiego, a także na tereny zaborów – m.in. do Krakowa, Lwowa i Wilna (Federowski 1935).
W 1889 roku M. Fedorowski przystąpił do opracowania monografii Rusi Litewskiej. Decyzja w sprawie rozpoczęcia prac nad dziełem pt. Lud białoruski na Rusi Litewskiej: materyały do etnografii słowiańskiej była odpowiedzią na pisemne wezwanie Akademii Umiejętności. Po 28 latach pobytu na Rusi Litewskiej M. Fedorowski zgromadził „notat zgórą 200 tys. na 20 tomów druku” (Fedorowski 1935, pisownia oryginalna). W 1905 roku wrócił na stałe do Warszawy, gdzie kontynuował opracowywanie zebranych materiałów. Za jego życia ukazały się trzy tomy Ludu białoruskiego… (Federowski 1897, 1902, 1903), natomiast przygotowywany przez M. Fedorowskiego tom czwarty ukazał się drukiem już po śmierci badacza (Federowski 1935). W wymienionych opracowaniach zawarte są opisy wierzeń i przesądów, a także baśnie, przypowieści, podania, przysłowia, żarciki, wyrażenia stałe oraz zagadki mieszkańców Rusi Litewskiej.
