Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/197

upadek instytucji pomocy wzajemnej w okresie wzmagania się i panowania państwa w obu wypadkach jest spółrzędny z szybkim rozkładem społecznym.
 Co się tyczy szybkiego postępu przemysłowego, dokonanego w ciągu wieku XIX-go i przypisywanego zwykle panowaniu czynnika indywidualizmu i spółzawodnictwa, to rozwój ten ma przyczyny dużo głębsze. Skoro dokonano w wieku XV-ym wielkich odkryć, za któremi poszedł nieznany przedtem rozwój myśli i filozofji przyrody — a dokonane to zostało w mieście średniowiecznem — skoro powiadam odkrycia te raz już istniały, wynalezienie maszyny parowej i wszystkie te następstwa, które pociągnęła ona za sobą, były już tylko nieuniknionym wynikiem tamtego. Gdyby miasta średniowieczne dożyły maszyny parowej, etyczne następstwa przewrotu wywołanego przez wprowadzenie nowych sił, byłyby zupełnie odmienne; wynalazki techniczne jednak byłyby napewno te same. Pozostaje więc otwartem pytanie, czy ogólny upadek przymysłu, który nastąpił po ruinie miast wolnych i szczególnie wyraźny był w pierwszej części wieku XVIII-go nie opóźnił znakomicie chwili pojawienia się maszyny parowej i wszystkich tych następstw, które pociągnęła ona za sobą? Gdy spojrzymy na ten zadziwiająco szybki rozwój przemysłu od XII-go do XV-go wieku — gdy przyjrzymy się postępom w tkactwie, obrabianiu metali, w budownictwie i w marynarce i zważymy te odkrycia naukowe, które ten postęp przemysłowy przekazał końcowi wieku XV-go, musimy zapytać się, czy ludzkość nie została powstrzymana w rozwoju wówczas, gdy zamarło życie miast średniowiecznych? Oczywiście zniknięcie rzemieślnika artysty, ruina miast wielkich i zamarcie stosunków pomiędzy niemi nie mogło sprzyjać rozwojowi przemysłu. I wiemy dzisiaj, że James Watt stracił z górą 20 lat, zanim udało mu się urzeczywistnić w praktyce swój wynalazek, ponieważ pod koniec wieku XVIII-go nie mógł znaleźć w Europie rzemieślnika, któryby zdolny był wykonać dość dokładnie w metalu polecenia wynalazcy: rzemieślników zaś takich byłby on z łatwością znalazł we Florencji lub w Brugge.
 To też przypisywanie spółczesnego postępu przemysłowego walce wszystkich przeciw wszystkim jest rozumowaniem podobnem do tego, jak gdyby ktoś, nie znając rzeczywistych przyczyn deszczu, przypisywał go ofiarom złożonym przed posągiem bożka.