Strona:Piotr Chmielowski - Józef Ignacy Kraszewski (broszura).djvu/5

już i niemożliwe i niepotrzebne, ponieważ wzrost liczby pracowników specyalnych i rozszerzanie się ustawiczne dziedziny poznania poszły z sobą w parze; ale przed laty 50, kiedy Kraszewski pierwsze swe dzieło naukowe ogłaszał, było-to niepospolitéj wagi rzeczą, iż do prac erudycyjnych wziął się pisarz z wielkim talentem literackim i tę sferę, dotychczas dla uczonych tylko dostępną, szerszéj publiczności otworzył i niejednego do naśladowania lub wogóle do pójścia w tym kierunku pobudził.
 A jeżeli w badaniach naukowych uznać winniśmy ten ożywczy, pobudzający wpływ talentu Kraszewskiego, to w pracach twórczych obok niego przemożną siłą ciśnie się do myśli i pod pióro wyraz hołdu i uwielbienia, jako twórcy nowożytnéj powieści polskiej. Zastał ją w kolebce, doprowadził do wieku dojrzałości. Te cechy, które ją dzisiaj znamionują i stawiają niekiedy narówni z pierwszorzędnemi utworami zagranicy, albo jéj nadal, albo istniejące udoskonalił wielki nasz powieściopisarz. Dokładna obserwacya życia, plastyka w odtwarzaniu postaci, prawda i naturalność w zawiązywaniu i rozprowadzaniu wątku, tło i duch swojski narodowy, wglądnięcie we wszystkie ważne sprawy społeczne, obrona interesów idealnéj natury wobec powszedniości lub zwierzęcości objawów materyalizmu praktycznego, zespolenie się w uczuciach i dążnościach z większością inteligencyi, wchłanianie prądów świeżych i zastosowywanie ich do potrzeb krajowych: oto główniejsze znamiona artystyczne i społeczne tego ogromnego szeregu powieści, któremi Kraszewski, uważając je za przygotowanie do karmi pożywniejszéj, zaspokajał głód umysłowy tysięcy.... Instynktowo, cudownie prawie odgadywał potrzebę danéj chwili i śpieszył z poradą wypowiadaną ciepło, serdecznie i w téj formie popularnej, zrozumiałéj dla największych tłumów, któréj on sam przeważnie popularność tę swoim sympatycznym sposobem pisania wyrobił.
 Bo sympatycznym dla ogółu narodu był on zawsze. Wrażliwa jego natura miała ten wybitny rys, że nigdy długo w je-