Królewskich.
Pierwsze początki panowania pruskiego były dla obydwóch dzielnic zabranych zupełnie odmienne. Prusy Królewskie zabrane przeszło 20 lat wcześniej, dostały się Prusakom w stanie wielkiej dezorganizacyi. Mianowicie miasta były bardzo zrujnowane. Księstwo natomiast po pierwszym rozbiorze bardzo się podniosło. Szczególnie Komisya dobrego porządku, która 1779 pod przewodnictwem Kazimierza Raczyńskiego rozpoczęła w Poznaniu swą działalność, zdziałała dużo dla podniesienia przemysłu i handlu, a ustawodawstwo roku 1891 stworzyło dla miast królewskich podwaliny prawne, na których mógł się oprzeć przyszły ich rozwój. Miasta królewskie stanowiły w Księstwie coprawda tylko jedną trzecią ogólnej liczby miast ale były to jednak miasta najznaczniejsze.
Rządy pruskie za czasów Prus Południowych postępowały dalej w tym kierunku, nie zaprowadzając żadnych zmian zasadniczych, lecz krok za krokiem zmieniając warunki, dla rozwoju miast nieprzychylne. Czasy Księstwa Warszawskiego były dla Księstwa Poznańskiego korzystne, dla Prus Królewskich natomiast ciężką klęską. Dzielnica ta była terenem walk, a ciężkie kontrybucye wyniszczyły miasta do szczętu. Księstwo przeciwnie zyskało w tym czasie dużo, — konkurencya przemysłu pruskiego została usunięta, również
