Strona:Paweł Spandowski - Przemysł w Księstwie i Prusach Królewskich.pdf/14

przeważnie niemieckie. I dziś jeszcze, mimo znacznej zmiany na lepsze, przeważa w nich żywioł niemiecki, stanowiąc w miastach Księstwa 53, w Prusach Królewskich 85% ludności miejskiej. Pozatem granice między jedną a drugą narodowością w miastach daleko więcej są zatarte niż na wsi. I dziś jeszcze dużo mieszczan zaboru pruskiego jest pod względem narodowym najzupełniej indyferentnych. Dalej niebezpieczeństwo wynarodowienia się jest w miastach szczególnie wielkie, gdyż stykanie się z niemieckiem otoczeniem i niemiecką kulturą jest tu daleko intenzywniejsze niż na wsi. Dla rzemieślnika polskiego stanowiły jeszcze osobne niebezpieczeństwo cechy. Organizacya cechowa wegetowała coprawda tylko przez cały przeciąg XIX. stulecia, jednak zawsze jeszcze przynależy do niej większość rzemieślników (57%) tak niemieckich jak i polskich. Cechy prawie bez wyjątku były charakteru niemieckiego i przez zależność od władz zatracić go nie mogły. Rzemieślnik polski byłby niewątpliwie w wielu przypadkach uległ zupełnej germanizacyi, gdyby cechy były stanowiły jedyną jego organizacyę. Zasługą właśnie towarzystw przemysłowych było, że umiały sparaliżować zgubne te wpływy.
 Dziś jednak, gdzie polski stan mieszczański po największej części pod względem narodowym już jest umocniony, przesuwa się zadanie towarzystw przemysłowych więcej na pole zawodowe. Wskazuje na to też wewnętrzne przeobrażenie się, któremu towarzystwa uległy. Dawniej organizował się w nich cały stan mieszczański, z biegiem czasu jednak odłączyli się, zakładając własne towarzystwa, kupcy a w najnowszym czasie fabrykanci polscy. Dziś towarzystwa przemysłowe są towarzystwami rzemieślniczemi. Rzemieślnicy stanowią w nich ⁹⁄₁₀ wszystkich członków. Zawsze jednak są towarzystwa przemysłowe o tyle niejednolite, że należą do nich tak pracodawcy jak i pracobiorcy. Traktowanie więc kwestyj, wyłącznie jedną lub drugą kategoryę członków obchodzących,