Strona:Paweł Spandowski - Przemysł w Księstwie i Prusach Królewskich.pdf/11

i na prowincyi. Wszystkie prawie czasopisma poupadały, towarzystwa zasnęły i co przedtem zdobyto, teraz znowu przepadło. Rzemiosło i handel zmalały znowu tak dalece, że nawet składy w „Bazarze” trzeba było Niemcom i żydom wydzierżawiać, aby nie stały pustką.
 Przez przeszło dziesięć lat (1850—60) ciężyła ta depresya nad Księstwem. Dopiero około r. 1860 poczęło pomału budzić się nowe życie. Dawniejsze usiłowania nie poszły jednak zupełnie na marne. Dzięki działalności Towarzystwa Naukowej Pomocy wychowały się szeregi inteligencyi polskiej, która się stała przewodnikiem stanu średniego. Zmieniły się też na korzyść warunki prawne i gospodarcze. Roku 1867 zniesiono wszelkie podatki pobierane dotąd od sprowadzających się do miast i ułatwiono przez to wiejskiej ludności polskiej osiedlanie się w miastach. W dwa lata później uprzątnięto także wszelkie ograniczenia wolności procederowej. Wolno odtąd było każdemu, zajmować się każdego rodzaju procederem, bez poprzedniego zdawania jakichkolwiek egzaminów. Przystęp do rzemiosła stał teraz dla Polaków otworem.
 Te zmiany na lepsze nie zastały Polaków nieprzygotowanymi. Już od roku 1860 począwszy wszczął się w miastach Księstwa nowy ruch, który krystalizował się głównie w zakładaniu nowych towarzystw przemysłowych i spółek kredytowych. Do roku 1862 istniały w Księstwie tylko dwa towarzystwa przemysłowe i jedna spółka kredytowa, roku 1873 można już było naliczyć pierwszych 53, a drugich 70.
 Po wojnie francusko-niemieckiej nastąpił w Niemczech niebywały rozwój gospodarczy. Nie ograniczył on się na przemysł wielki, ale sięgnął nawet w warstwy średnie. Także i w Poznaniu zawrzało życie gospodarcze żywszem tętnem. Nowe przedsiębiorstwa przemysłowe i kredytowe licznie powstawały, a istniejące już rozszerzały zakres swej działalności. Wybitny udział w tym rozwoju miało i rzemiosło polskie. Do